Niet onderkoeling ten gevolge van onderdompeling in het koude water, wel het plotse temperatuurverschil is de belangrijkste oorzaak van verdrinking, stelt professor Jan Bourgois, inspanningsfysioloog aan de UGent. Dat stelde hij zelf vast in zijn onderzoek naar het fenomeen “cold shock”.

“In Engeland, waar ze meer cijfers bijhouden, blijkt dat 60 à 70 procent van de mensen die in het water valt en sterft, overlijdt ten gevolge van de thermische schok. Meestal zelfs in de eerste drie à vijf minuten na de val, terwijl onderkoeling pas begint op te treden na 30 minuten en na ongeveer een uur tot bewustzijnsverlies leidt.”

Die ‘thermische’ of ‘cold’ shock is het gevolg van een plotse, drastische afkoeling van de huid, zegt Bourgois. In zo’n geval is het een natuurlijke reactie van ons lichaam om naar adem te happen. “Dat merken we zelf als we onder een koude douche staan. Bij een plotse val in het koude water beginnen we te hyperventileren. Als de drenkeling dan zijn ademhaling niet meer onder controle krijgt, kan hij veel water in de longen krijgen. Anderzijds kan ook hartfalen optreden. De cold shock zorgt ervoor dat de hartfrequentie minstens verdubbelt en de bloeddruk verhoogt. Dat kan leiden tot een hartstilstand, of een ongeluk in de bloedvaten van de hersenen.”

Kouder dan vijftien graden

Water van 15 graden wordt als cruciale drempel beschouwd, zegt Bourgois. “Alles kouder dan 15 graden lokt een maximale cold shock uit, of het water nu 3, 8 of 10 graden is. Je kan zo’n thermische shock overleven als je voorbereid bent of door je lichaam langzaam aan de koude te laten wennen, maar bij een plotse onderdompeling is dat niet het geval. Zeker als het slachtoffer net uit de fuifzaal kwam en zijn huidtemperatuur mogelijk nog hoger was. Het contrast met het koude water is dan nog groter, drastischer en dus gevaarlijker.” In het geval van een hittegolf kan het dus ook zijn dat een watertemperatuur van meer dan 15 graden nog steeds een risico vormt.

Of je een goede zwemmer bent of niet, maakt overigens weinig uit. “Iedereen ervaart die cold shock bij zo’n drastische temperatuurdaling. En zelfs bij wie het wel overleeft, verzwakken de spieren al na vijf minuten waardoor zwemmen moeilijker wordt. Wat wél een grotere overlevingskans geeft, is meer kledij dragen waardoor plotse afkoeling minder wordt en niet kopje-onder gaan.”

Dit artikel over thermische shock, dat eerder in 2020 verscheen, kreeg een update naar aanleiding van de feiten in Waasmunster.