Arnout Hauben praat in "Interview met de geschiedenis" met Leopold II over Congo: "Ik pak hem bewust frontaal aan"

De voorbije jaren laait de maatschappelijke discussie rond de figuur van koning Leopold II af en toe op. Standbeelden van hem in het straatbeeld worden geregeld beklad of vernield. Dat heeft alles te maken met de rol die Leopold II destijds heeft gespeeld in de toenmalige Belgische kolonie Congo.

Congo wordt aan Leopold II toegewezen als kolonie op de Conferentie van Berlijn in 1884 en 1885. Op die bijeenkomst wordt de verdeling van het Afrikaanse continent besproken door 15 Europese landen, de VS en het toenmalige Ottomaanse Rijk. Leopold II is maar al te blij dat hij vanuit het kleine België het veel grotere Congo toegewezen krijgt als persoonlijk bezit. Hij bestuurt er met harde hand om zo veel mogelijk grondstoffen buit te maken, die België moeten verrijken.

"Ik ben mateloos gefascineerd door Leopold II, omdat hij een man is van uitersten. Hij heeft ons land in een bepaalde plooi gelegd, maar hij is ook een figuur die polariseert, dus voor deze aflevering zat er zeker druk op de ketel. Het was de moeilijkste om te maken, maar ook de belangrijkste, omdat er nog geen closure is rond ons koloniale verleden. We zijn dat hoofdstuk in onze geschiedenis nog volop een plaats aan het geven. Ik kon het onmogelijk over Leopold II hebben en de hete aardappel bewust uit de weg gaan. Daarom pak ik het koloniseringsverhaal aan zonder iets te verbloemen", zegt programmamaker Arnout Hauben.

Het interview met Hauben vindt niet toevallig plaats in een trein. Dat is een symbolische plek, omdat Leopold II België heeft getransformeerd van een agrarische samenleving naar een welvarend land met een betere infrastructuur, gefinancierd door de opbrengsten die hij uit Congo haalde.

"We ontmoeten Leopold II in ons programma kort na die bepalende Conferentie van Berlijn. Ik wil tonen hoe hij erin geslaagd is om onder valse voorwendselen en een mistgordijn aan leugens Congo in te lijven. Leopold II deed alsof hij goede bedoelingen had met het land en de bevolking: hij beloofde de slavenhandel aan te pakken en om de Congolezen te gaan bekeren."

In zijn taalgebruik in dat fictieve interview klinkt Leopold II bijzonder hard. Een bewuste keuze om het scenario voor die scène zo neer te schrijven, al blijft het moeilijk om gevoelige materie als de kolonisering in een fictieverhaal te benaderen. "Ik kan Leopold II naar mijn gevoel niet anders tonen en aanpakken dan op een rechtstreekse manier, al ben ik mij ervan bewust dat dit misschien mensen kan kwetsen."

"Leopold II praat vanuit de tijdsgeest van 1885, maar je hoort hoe het systeem van kolonisering dan al op zijn limieten botst. Ik houd hem een spiegel voor, vanuit onze hedendaagse tijdsgeest. Ik verbeter hem op grove uitspraken, zoals wanneer hij zegt dat Afrikanen "stijfsel" eten. "U bedoelt maniok?", zeg ik dan. Op die manier stap ik uit mijn rol als interviewer. De fictieve interviews zijn kort: dan moet je expliciet uit de hoek komen. Je moet durven snijden en schuren om een verhaal te vertellen." 

"Ik kon van Leopold II geen softie maken, want hij was effectief een onvoorspelbare en gevaarlijke man met grote ambities en de charmes om die plannen waar te maken. Acteur Tibo Vandenborre heeft goed nagedacht over hoe hij Leopold II zou spelen, maar dat blijft een persoonlijke interpretatie. Ik vind het belangrijk om de onoprechte bedoelingen van Leopold II duidelijk te tonen. Hopelijk bieden we ons publiek zo stof tot nadenken over ons koloniale verleden."

Over het veelbesproken karakter van Leopold II wordt meer duiding gegeven door kinderpsychiater Binu Singh. Zij bestudeert het belang van de eerste levensjaren van een kind, omdat die vrij bepalend blijken voor de verdere persoonsontwikkeling. "Als kind opgroeien met het verwachtingspatroon om ooit koning te worden: dat is nooit makkelijk. Als je zoals Leopold II dan nog eens opgroeit in een disfunctioneel gezin met weinig liefde na de vroege dood van je moeder: ga er dan maar eens aan staan", zegt Singh specifiek over Leopold II.

"Zonder iets van zijn daden goed te praten, willen we een beetje mededogen tonen voor het megalomane karakter van Leopold II. We doen dat door context te geven bij de trauma's uit zijn jeugd die hem gevormd hebben", legt Arnout Hauben uit.

Hauben heeft bij de voorbereiding van zijn programma gemerkt hoe nagenoeg elke koning in onze vaderlandse geschiedenis worstelt met het vooruitzicht van een leven op de troon. "Met koning Filip hebben we nu een evenwichtig staatshoofd die zijn stem en stijl heeft gevonden. Al heeft hij ook zijn tijd nodig gehad om op dat punt te komen, naar mijn mening. Gelukkig had hij Boudewijn als leermeester en is Filip goed omringd, waardoor hij in zijn functie is gegroeid. Het is nooit evident om in het koninklijke harnas te leven. Met het gewicht van de natie op je schouders moet een mens van vlees en bloed op zoek naar een balans tussen zijn persoonlijke en politieke leven. De marge om fouten te maken, is bijzonder klein."