Daar is de Klimaatzaak weer: zal de Belgische overheid verplicht worden om klimaatmaatregelen te nemen?
Vandaag start in Brussel de Klimaatzaak in beroep. De vzw Klimaatzaak vraagt samen met 58.000 mede-eisers dat de rechter de Belgische staat verplicht tot een ambitieuzer klimaatbeleid.
De klimaatzaak, seizoen 2. Zo zou je de zaak kunnen noemen die vandaag van start gaat voor het Hof van Beroep in Brussel. Opnieuw staan klimaatactivisten en de Belgische staat tegenover elkaar in de rechtzaal. De inzet: het Belgische klimaatbeleid. Vandaag zal de vzw Klimaatzaak de eerste pleidooien houden.
Waarom trok Klimaatzaak nu weer naar de rechter?
De Belgische klimaatzaak is de tweede ter wereld in zijn soort, na de Nederlandse.
Op 1 december 2014 stelde de vzw Klimaatzaak samen met 58.000 mede-eisers de vier Belgische overheden waar het zich tegen richtte, in gebreke. Klimaatzaak vond dat de Belgische overheid niet voldoende deed om de klimaatverandering tegen te gaan, en zo de maatschappelijke zorgplicht schond én het recht op leven en een gezinsleven van haar burgers. Anders gezegd: het Belgische klimaatbeleid was in strijd met de mensenrechten.
Door verschillende vertragingen duurde het zeven jaar voor de rechter tot een vonnis kwam. Die gaf Klimaatzaak in juni 2021 gelijk. "Door hun klimaatbeleid te voeren, schenden verweerders (de staat, red.) de grondrechten van eisers (Klimaatzaak vzw, red.) (...) door niet alle maatregelen te nemen die nodig zijn om de gevolgen van de klimaatverandering voor het leven en de persoonlijke levenssfeer van eisers te voorkomen", zo luidde het vonnis.
Waarom gaat Klimaatzaak vzw dan in beroep tegen de uitspraak?
Omdat die overwinning een papieren overwinning was. Tenminste, dat zegt Sarah Tak van Klimaatzaak vzw. Zij noemt het vonnis uit 2021 nog steeds "historisch" en "straf", maar het was niet waar Klimaatzaak op had gehoopt.
De rechter had de Belgische staat immers niet verplicht tot extra klimaatmaatregelen, bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen sneller terugdringen. Dat had de rechter wél gedaan in Nederland, in de eerste klimaatzaak ooit. Klimaatzaak vzw vraagt nu dat de rechter in beroep een verplichte reductie oplegt van 61 procent tegenover 1990, in lijn met wat nodig is om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden Celsius. Dat is nog meer dan de 55 procent waar Europa momenteel op mikt (en die België met de huidige plannen ook niet haalt).
Waarom is die 1,5 graden Celsius zo belangrijk? Om de ergste gevolgen te vermijden, moeten we de opwarming van de aarde volgens klimaatwetenschappers beperken tot maximaal 1,5 graden Celsius. Dat is de ondergrens die ook is afgesproken op de klimaatconferentie in Parijs. Gaat de klimaatopwarming voorbij die grens, dan stijgt de kans dat we op onbekend terrein belanden. Op dit moment zitten we al aan 1,2 graden Celsius en nu al krijgen we te maken met intensere bosbranden en extremere hittegolven op land en in zee.
"Er kwam nagenoeg geen reactie van de Belgische klimaatministers op het vonnis", zegt Tak nu. "We merkten al snel dat politici hun beleid niet bijstuurden. Het was nochtans altijd onze bedoeling geweest om het klimaatbeleid te versnellen en de ambitie te verhogen. Wij willen effectieve actie, maar dat gebeurt niet zolang de rechter geen bindende reductiebevelen oplegt. Daarom hebben we toch besloten in beroep te gaan, ook al riskeren we alles te verliezen."
De kans bestaat immers altijd dat de rechter in beroep milder oordeelt dan in eerste aanleg.
Tv-maker Tom Lenaerts heeft mee de zaak aangespannen en gaf in "Goeiemorgen morgen" meer uitleg:
Wat vindt de politiek daarvan?
Meteen na de uitspraak in eerste aanleg zei federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) dat ze de beslissing van het Hof respecteerde, maar vond "dat we onze klimaatpolitiek niet door het gerecht moeten laten bepalen. De politiek moet haar verantwoordelijkheid nemen".
Vandaag wil ze nog geen uitspraken doen over de zaak in beroep, "uit respect voor het werk van de rechtbank en om de sereniteit te bewaren".
Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) vindt evenmin dat het aan de rechter is om klimaatbeleid op te leggen. "De mensen van Klimaatzaak willen dat de rechter in de plaats treedt van de politiek. Daar zijn wij het uiteraard niet mee eens", zegt haar woordvoerder Andy Pieters.
"De minister begrijpt de frustratie (van Klimaatzaak vzw, red.) zeer goed en deelt die ook. Maar als antwoord daarop een schepje beloften bovenop doen zonder enige realiteitszin? Die fout mogen we niet blijven maken."
En wat als de rechter effectief uitstootreducties oplegt?
Veel hangt af van welke reducties een rechter precies zou opleggen.
In 2015 al verplichtte een rechter de Nederlandse staat immers om de uitstoot sneller terug te schroeven. Die moest tegen 2020 verminderen met 25 procent in vergelijking met 1990. De staat ging daar nog tegen in beroep, maar toch bleef de verplichting overeind.
Lang leek het erop dat Nederland die doelstelling niet zou halen. Toch slaagde het land er op de valreep nog in. Een derde van de uitstootreductie werd pas in 2020 gerealiseerd. Nederland sloot enkele vervuilende kolencentrales, maar ook de coronacrisis hielp een handje, doordat het wegverkeer terugviel. En het was ook een behoorlijk warm jaar, waardoor de Nederlanders minder moesten stoken.
In 2021 veerde de Nederlandse uitstoot opnieuw op, waardoor het land de lat van de 25 procent niet meer haalde. Vorig jaar haalde het de doelstellingen opnieuw wél. Door de hoge gasprijzen en de zachte winter verbruikten de Nederlanders veel minder gas.
Nederland slaagde er dus in de verplichting van de rechter na te leven. Maar het had daarvoor veel te "danken" aan randfactoren waar het eigenlijk geen grip of heeft. Het is maar zeer de vraag of Nederland er anders in geslaagd was. Wellicht had het dan nog scherpere maatregelen moeten nemen. En misschien is het ook dat dat de Belgische overheid staat te wachten als de rechter Klimaatzaak vzw opnieuw gelijk zou geven.