Spanje is het beu: ‘Een groep conservatieve Spanjaarden denkt dat ze met vrouwen alles mogen doen’

Seksueel grensoverschrijdend gedrag domineert al weken het Spaanse nieuws. Als het niet de bondscoach van het vrouwenelftal is die na de overwinning op het WK een van de spelers zonder toestemming kust, is het wel een willekeurige passant die aan de billen van een reporter komt tijdens een live nieuwsuitzending. Of wat dacht u van drie jeugd- en reservespelers van Real Madrid die seks hebben met een minderjarig meisje en daar beelden van verspreiden? Voor de Spaanse justitie is het alvast duidelijk: ex-bondsvoorzitter Luis Rubiales kreeg afgelopen week van de rechter een contactverbod met speelster Jennifer Hermoso, de politie onderzoekt de beelden van het ongepast gedrag van de passant, en ook tegen de drie spelers loopt een onderzoek.

Maar Spaanse vrouwen laten het daar niet bij. Onder de hashtag #SeAcobó - vrij vertaald ‘het is genoeg’ - deelden de voorbije week al honderden vrouwen hun ervaringen met seksisme en machtsmisbruik. Alexia Putellas, een van de sterspelers van het Spaanse vrouwenelftal, schreef de woorden als eerste in een tweet als reactie op het gedrag van Rubiales. Wat begon als een aanklacht tegen het seksisme in de voetbalwereld, groeide in ijltempo uit tot breed protest tegen ongewenst gedrag in de Spaanse samenleving.

Wie de getuigenissen van de vrouwen erop naleest, merkt volgens professor Helena Legido-Quigley (Imperial College Londen) een rode draad: micromachismo. Samen met het Spaanse Women in Global Health verzamelde en analyseerde ze de getuigenissen. Van een opmerking over het uiterlijk van een vrouw, tot een ongewenste aanraking: onder het mom van humor wordt ongewenst gedrag op het werk keer op keer genormaliseerd, legt ze in The Guardian uit. Omdat de mannen die het machogedrag stellen meestal hoger staan op de bedrijfsladder en de vrouwen in kwestie bang zijn om hun job te verliezen, blijft het gedrag meestal onder de radar.

Ook professor politicologie Karen Celis (VUB) ziet in het gedrag dat de vrouwen beschrijven parallellen met wat in onderzoek ‘microagressies’ wordt genoemd. “Het gaat over verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag, van racisme tot seksisme, die niet per se in wetgeving te vatten zijn, maar wel leiden tot een toxische cultuur en werksfeer. Onlangs toonde het doctoraat van Dounia Bourabain (VUB) nog aan dat je die kleine, maar schadelijke gedragingen evengoed bijvoorbeeld op Vlaamse universiteiten terugvindt.”

Femicide

Voor professor internationaal feminisme Marta Soler-Gallart (Universiteit van Barcelona) gaat de discussie niet over die machogedragingen op zich, maar over toestemming. “Het gaat om machtsverhoudingen. Zelfs als een vrouw ‘ja’ zegt, kan het zijn dat er geen toestemming is, omdat ze geen neen durft te zeggen.”

De hashtag doet denken aan #MeToo, die in 2017 wereldwijd getuigenissen over grensoverschrijdend gedrag naar buiten bracht. Is dit de Spaanse versie daarvan? Volgens Sarah De Vlam, die in Spanje woont en boeken schrijft over de geschiedenis van het land, is dit eerder een verderzetting van een strijd die al langer bezig is. “Ik herinner me dat er twintig jaar geleden al spotjes op televisie tegen seksueel geweld kwamen. De voorbije jaren werd de wetgeving rond femicide stelselmatig verstrengd.”

In december 2022 bereikte het aantal femicides in Spanje niettemin een record. Een groepsverkrachting uit 2016 – bekend als la manada of ‘wolvenroedel’, verwijzend naar de naam van de Whatsapp-groep van de daders – bewees bovendien dat niet iedereen in Spanje mee is met de progressieve koers van het land. De daders kregen een erg lichte gevangenisstraf, omdat de rechter oordeelde dat het slachtoffer zich niet duidelijk genoeg had verzet. Het protest dat erop volgde, leidde uiteindelijk wel tot een hervorming van de wetgeving rond verkrachting, maar legde ook de polarisatie in de samenleving bloot.

“Er is een hele grote groep van conservatieve Spanjaarden die gehecht is aan het Spanje van vroeger”, legt expert Spaanse geschiedenis Vincent Scheltiens uit. “Centraal in hun ideologie staat het idee dat een man met zijn vrouw alles kan doen wat hij wil. Extreemrechtse partijen, die sinds de verkiezingen in veel gemeenten meebesturen, grijpen dat aan om alle gendergerelateerde wetgeving aan te vallen.” De katholieke kerk heeft in Spanje nog een sterke greep op de samenleving, bijvoorbeeld in de vorm van een populaire radiozender. “Extreemrechts vindt in hen een ideale bondgenoot”, aldus Scheltiens.

Een machocultuur, invloed van de kerk, en stevige polarisatie: het is tegen die achtergrond dat #SeAcobó zich afspeelt. Al hangen al die ingrediënten volgens Celis wel allemaal samen met een patriarchaal wereldbeeld. “En daar heeft Spanje allerminst een patent op”, aldus Celis. “Ook in België verzetten de Dolle Mina’s zich al in de jaren zeventig tegen mannen die in hun billen knepen. Het is een oeroud probleem, dat in elk land verschillende verschijningsvormen heeft en op andere manieren wordt aangeklaagd.”