Zuidpool toch niet immuun voor klimaatverandering? Zee-ijs stond voorbije 40 jaar nooit lager

Terwijl we ons hier stilaan opmaken voor de herfst, loopt aan het zuidelijk halfrond de winter op zijn laatste benen. Het zee-ijs rond de Zuidpool, dat mee met de seizoenen smelt en weer aangroeit, staat op zijn maximumniveau.

Dit jaar piekt het zee-ijs er erg laag, blijkt uit metingen van het National Snow and Ice Data Center. Het center verzamelt al veertig jaar lang satellietgegevens. Op dit moment dobbert er rond de zuidpool "slechts" 17 miljoen vierkante kilometer zee-ijs. Dat is maar liefst een miljoen vierkante kilometer minder ijs dan het vorige laagterecord uit 1986.

Het laagterecord is opmerkelijk, want anders dan het zee-ijs rond de Noordpool, dat jaar na jaar afneemt, hield het ijs rond de Zuidpool de laatste jaren goed stand. In die mate zelfs dat klimatologen zich het hoofd braken waarom Antarctica immuun leek voor de gevolgen van de klimaatverandering. Tot dit jaar, dus.

"Hebben we de reus Antarctica gewekt uit zijn slaap?", vraagt de Britse glacioloog Martin Siegert (University of Exeter) zich af bij de Britse openbare omroep BBC. Volgens hem zou het "een absolute ramp betekenen voor de wereld" als ook Antarctica onderhevig zou blijken aan de klimaatverandering. Dat zou immers een impact kunnen hebben op de zeespiegel.

Op zich draagt smeltend zee-ijs niet bij tot de stijging van de zeespiegel, net zoals een smeltend ijsblokje je glas cola niet doet overlopen. Het zee-ijs voor de kust van het continent werkt als een stop die het afglijden van de gletsjers naar zee vertraagt. Als dat landijs in zee belandt, doet het wél de zeespiegel stijgen.

Nog bij de BBC vrezen verschillende klimatologen dat er een kantelpunt is bereikt aan de Zuidpool. Door het smeltende zee-ijs zou het oppervlak van de oceaan steeds minder wit kleuren, en daardoor meer warmte absorberen.

Daardoor zou er op zijn beurt weer meer zee-ijs smelten. Eenmaal dat proces is ingezet, valt het amper nog te stoppen.

"Ik begrijp waarom ze het hebben over een kantelpunt, al vind ik het zelf nog wat vroeg", zegt glacioloog Frank Pattyn (ULB). Hij is gespecialiseerd in het Zuidpoolijs en noemt het beeld dit jaar "verontrustend".

"Het huidige niveau van het zee-ijs zit dramatisch ver onder wat we tot nu toe hebben gekend. Je kan eens een warm jaar hebben en eens een koud, maar dit zit ver buiten die natuurlijke variabiliteit. Anderzijds is veertig jaar aan metingen een korte periode. We weten niet hoe het zee-ijs daarvoor varieerde. Dat er iets aan de hand is, is duidelijk."

Aan de andere kant van de planeet, aan de Noordpool, is zo'n kantelpunt wel al met zekerheid bereikt. "Daar zijn we op weg naar een ijsvrije zomer, maar Antarctica is toch anders. Het Noordpoolgebied is oceaan, terwijl de Zuidpool land is."

Volgens klimatoloog Niels Souverijns (VITO), die zelf nog op de Belgische Zuidpoolbasis werkte, zien we nu ook aan de Zuidpool de klimaatverandering aan het werk. "Het is overal ter wereld een uitzonderlijk jaar geweest. En nu krijgen we ook op Antarctica een slag in het gezicht: het blijkt toch gevoeliger dan gedacht."

Volgens Souverijns heeft de Zuidpool "boven zijn stand geleefd". "De laatste tien jaar hebben we een heel sterke Amundsen Sea Low gezien, een lagedrukgebied boven het Antarctisch schiereiland. Dat heeft koude wind aangevoerd. Waarschijnlijk is het zee-ijs daardoor redelijk stabiel gebleven. Nu krijgen we echter door natuurlijke variabiliteit aanvoer van warme lucht, en daar komt de klimaatopwarming nog bovenop."  

Dat geeft dan de sterke knik in de statistieken.

Toch hoeven we volgens Souverijns niet meteen te wanhopen. "Ik ga niet zeggen dat deze afname niet belangrijk is, maar Antarctica zal redelijk stabiel blijven en de bijdrage aan de stijging van de zeespiegel is nog steeds veel kleiner dan die van bijvoorbeeld Groenland. We moeten nu vooral een stap achteruit zetten en leren begrijpen wat het aandeel is van natuurlijke weerfenomenen en van de klimaatverandering. Pas dan zullen we zicht hebben op hoe het zee-ijs evolueert, en op lange termijn ook de gletsjers."