‘Huisartsen schrijven het vermoedelijk sneller voor dan wenselijk is’: tieners slikken 60 procent meer antidepressiva

In 2022 lag het gebruik van antidepressiva bij 12- tot 18-jarigen ruim 60 procent hoger dan in 2018. Bij 19- tot 24-jarigen nam het gebruik met bijna 40 procent toe. Voor antipsychotica gaat het om een stijging met respectievelijk ruim 30 en 25 procent. Dat blijkt uit een analyse van het geneesmiddelengebruik bij de meer dan 2 miljoen leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen.

De onderzoekers vermoeden dat de coronapandemie daar voor iets tussen zit. “De mentale impact van de lockdowns was wellicht het grootst bij jongeren, die hun identiteit nog volop aan het ontwikkelen zijn”, zegt expert gezondheidszorg Ruud Saerens (Onafhankelijke Ziekenfondsen). “Voor jongeren met een risicoprofiel kan die periode een trigger zijn geweest om een mentale aandoening te ontwikkelen.”

Het gebruik van antidepressiva is ook algemeen toegenomen: ruim 10 procent gebruikt minstens één antidepressivum, tegenover iets minder dan 9,5 procent in 2018. Maar de stijging laat zich het sterkst voelen bij jongeren. 1,65 procent van de 12- tot 18-jarigen en 4,42 procent van de 19- tot 24 jarigen gebruikt nu minstens één antidepressivum.

Ciska* (19) is een van hen. Een jaar geleden schreef de huisarts haar twee antidepressiva voor, omdat ze kampte met zelfverminking en zelfdodingsgedachten. “De pandemie was een bijzonder chaotische tijd”, vertelt ze. “Het normale schoolritme viel weg, uitgaan met vrienden kon niet. Periodes thuis, zonder veel druk en afleiding, en stressvolle periodes wisselden elkaar af. Veel leeftijdsgenoten worstelden daarmee, en dat heeft bij mij wellicht een onderliggende rol gespeeld.”

Lange wachtlijsten

De toename in het gebruik van antidepressiva komt er na een periode waarin de middelen net wat minder aan jongeren werden voorgeschreven, uit zorg om de bijwerkingen. “In dat opzicht schrik ik toch wel van de stijging”, zegt kinder- en jeugdpsychiater Dirk van West (UAntwerpen en VUB). “Ook omdat antidepressiva zeker bij min 18-jarigen slechts in een beperkt aantal welomlijnde gevallen de meest aangewezen behandeling zijn.”

In Ciska’s geval waren ze wel nuttig. “Het was wel even schrikken toen de huisarts dat voorstelde”, herinnert ze zich. “Maar die middelen hebben mij wel geholpen. Dat merkte ik toen ik er even mee stopte, en mij weer veel slechter voelde.”

Ciska kon via de huisarts snel terecht bij een psychiater en volgt ook psychotherapie. Maar zo vlot gaat het niet altijd. “Wachttijden voor kinder- en jeugdpsychiatrische zorg kunnen makkelijk oplopen tot meer dan zes maanden”, zegt Van West. “Daardoor schrijven huisartsen vermoedelijk sneller antidepressiva voor dan wenselijk is.”

Uit de cijfers blijkt wel dat meer jongeren de weg vonden naar de psychotherapeut. Ruim 20 procent meer tieners, en bijna 30 procent meer 19- tot 24-jarigen zetten die stap. Dat je sinds 1 september 2021 bij geconventioneerde psychologen terechtkan voor terugbetaalde therapie voor 11 euro per sessie, speelt daarbij mogelijk een rol.

Maar het aantal deelnemende hulpverleners is nog beperkt en ongelijk verdeeld over de verschillende regio’s. “We zien dat terugbetaalde therapie op sommige plaatsen onderbenut blijft”, weet Saerens. “Dat komt mogelijk doordat mensen nog onvoldoende op de hoogte zijn van die optie. Daar valt nog winst te behalen.”

Waarom het gebruik van antipsychotica toeneemt, is minder duidelijk. “Mogelijk gaat het om zogenoemd ‘off label’-gebruik, voor problemen waar die middelen eigenlijk niet voor zijn bedoeld”, zegt psychiater Stephan Claes (KU Leuven). “Zo hebben sommige antipsychotica ook een kalmerende en angstremmende werking. Maar er zijn geen aanwijzingen dat het aantal psychoses toeneemt.”

Claes ziet nog een mogelijke verklaring voor het stijgende gebruik van psychofarmaca en wijst erop dat jongeren vandaag erg veel keuzevrijheid hebben op het vlak van relaties, studies en werk. “Dat is op zich fijn, maar brengt een grote verantwoordelijkheid mee”, zegt Claes. “Dat kan leiden tot stress, faalangst en uitputting. De voortdurende mogelijkheid om jezelf via sociale media met anderen te vergelijken werkt dat probleem nog in de hand.”

Voor wie kampt met stress, angst of somberheid, maar niet aan de officiële definitie van een ernstige depressie voldoet, zijn antidepressiva volgens Claes niet de meest aangewezen optie. “Ze kunnen soms wel helpen om je beter te voelen, maar pakken het probleem niet ten gronde aan. Antidepressiva zijn nog te vaak een pover antwoord op een complex probleem, dat niet medisch maar maatschappelijk is.”

Deze week stelt minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) een sensibiliseringscampagne voor rond het verantwoord gebruik van psychofarmaca. Een goede zaak vindt Van West, die hoopt dat er nauwer zal worden toegezien wanneer geneesmiddelen wel en niet aangewezen zijn, en dat de inspanningen om psychotherapie toegankelijker te maken worden voortgezet. “De geestelijke gezondheidszorg blijft in ons land achterophinken in vergelijking met de lichamelijke zorg”, zegt Van West. “Er is nog een grote inhaalbeweging nodig.”

*Ciska is een schuilnaam.

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de website www.zelfmoord1813.be.