Priester Rik Devillé: ‘Een kerk betreedt u op eigen risico. Het recht geldt daar niet’

Priester Rik Devillé vecht al decennialang tegen seksueel misbruik in de kerk. De documentaire Godvergeten brengt naast het verhaal van de slachtoffers ook zijn verhaal. ‘Kunt u begrijpen dat ik al eens zeg dat ik het allemaal niet aankan?’

‘Dat we oude koeien uit de gracht halen’, zegt Rik Devillé, als antwoord op de vraag welke reacties hij had verwacht op Godvergeten. ‘Het had me echt niet verbaasd als dat de overheersende reactie was geweest.’ Devillé – hij wordt volgend jaar tachtig – is geraakt door de aandacht en lovende kritieken waar de documentairereeks onder bedolven wordt. Niemand weet ook zo veel over het misbruik in de kerk in België als hij. Sinds de priester in 1992 De laatste dictatuur publiceerde, een kritisch boek over de kerk dat evenwel niet over seksueel misbruik ging, werd hij het aanspreekpunt voor slachtoffers die soms al vele jaren op zoek waren naar iemand om hun verhaal bij te doen. In 2019 schreef hij nog In naam van de vader, wat voor de documentairemaaksters Ibbe Daniëls en Ingrid Schildermans de aanleiding was, de katalysator zelfs, om aan Godvergeten te beginnen. Devillé komt erin uitgebreid aan het woord, en kent ook alle slachtoffers die getuigen.

Rik Devillé: ‘In de documentaire komt misschien één procent aan het woord van de slachtoffers van wie ik de verhalen heb gehoord. Ik had nooit gedacht dat het de makers zou lukken die mensen te doen getuigen voor de camera. We hebben dat vaak in het verleden al zonder succes geprobeerd, maar wonder boven wonder is het deze keer gelukt. Er is ook alles aan gedaan om de slachtoffers te ondersteunen en te begeleiden. Er waren twee therapeuten aanwezig bij de gesprekken, iets waar ze bij de kerk natuurlijk nog nooit aan hebben gedacht.’

Sinds het begin van de jaren negentig al hoort u gruwelijke verhalen zoals Vlaanderen vandaag te horen krijgt in Godvergeten. Hoe zijn die decennia geweest voor u?

Devillé: Daar zijn geen woorden voor. De kerk heeft het seksueel misbruik heel lang ontkend, of ze leek te denken dat dat er nu eenmaal bij hoorde. De cultuur van misbruik werd decennialang niet alleen gedoogd, men leek niet eens te beseffen dat er een probleem was. Dat kan alleen als macht op een gevaarlijke manier geconcentreerd zit bij een aantal mensen. Bisschoppen denken nog altijd dat zij boven alle wetten verheven staan. Wat gebeurt er als iemand zich wil uitschrijven uit het doopregister? Men schrijft dat naast zijn naam, en verder verandert er niets. De bisschoppen zeggen dat ook openlijk, ze weten dat zij de enige organisatie in dit land zijn die zich niet aan de regels hoeft te houden.

Operatie Kelk, die in 2010 begon met een grootscheepse huiszoeking van het parket in het aartsbisdom van Mechelen, heeft voorlopig ook helemaal nergens toe geleid.

Devillé: Het onderzoek is nog altijd niet afgelopen, maar er zijn ondertussen zo veel manoeuvres uitgevoerd door de kerk dat hier helemaal niets meer van komt. Dat is verschrikkelijk geweest voor de slachtoffers. De kerk is misschien kleiner dan ooit vandaag, maar ze is ook machtiger dan ooit. Kent u een ander dossier met zo veel getuigenissen van seksueel misbruik dat nergens toe heeft geleid? Ze zijn lang niet allemaal verjaard, zoals altijd wordt beweerd. Het is trouwens aan een rechter om dat vast te stellen, en die heeft zich nog nooit kunnen uitspreken. Ook een procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft nergens toe geleid. Het Vaticaan is daar immuun voor. Een kerk betreedt u op eigen risico, het recht geldt daar niet.

Heeft ook de samenleving de slachtoffers van seksueel misbruik teleurgesteld? Vlaanderen was hen vergeten voor Godvergeten op televisie kwam.

Devillé: Het klopt dat er maar heel weinig aandacht was voor hun leed, ja. Daarom ben ik zo blij met deze documentaire, maar dat is natuurlijk niet het enige wat er al is gebeurd. Ik zal nooit vergeten welke rol Vooruit-politicus Renaat Landuyt voor ons heeft gespeeld. Na de bekentenissen van Roger Vangheluwe (de bisschop van Brugge die in 2010 ontslag nam omdat hij zijn neef jarenlang had misbruikt, nvdr), stonden we met een man of vijf te betogen aan de kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele.

Wij eisten een parlementaire onderzoekscommissie, en ik ben met die vraag ook langs alle partijen geweest. Landuyt heeft daar toen werk van gemaakt. Er zijn nog wel meer politici geweest die ons steunden, en er zijn er ook andere geweest. Toen Rik Torfs senator werd, had ik verwacht dat hij ons zou helpen. Hij was ten slotte eerder al betrokken bij onze Werkgroep Mensenrechten in de kerk, maar als senator heeft hij ons in de steek gelaten. In die periode was ik zeer teleurgesteld in hem.

De Antwerpse bisschop Johan Bonny reageerde op Radio 1 nogal geprikkeld op Godvergeten. Dertien jaar was hij ‘dag na dag’ met het misbruik bezig geweest, en vandaag werd de kerk zelfs niet gehoord.

Devillé: Ik herinner mij de afhandeling van die parlementaire onderzoekscommissie naar het seksueel misbruik in de kerk. Er moest een vorm van arbitrage worden uitgedacht. De bisschoppen mochten daarover mee nadenken in het parlement, de slachtoffers moesten aan de deur blijven wachten. Ik stond erbij. Er wordt al dertien jaar lang heel goed naar de bisschoppen geluisterd. Dit is de eerste keer dat de slachtoffers eindelijk het woord krijgen. Kunnen zij niet eens één keer zwijgen en luisteren?

De kerk wijst er ook graag op dat er ondertussen al héél veel is gebeurd.

Devillé: Er zijn opvangpunten waar mensen terechtkunnen. Daar helpen ze een financiële dading uitwerken. Sommige slachtoffers krijgen een aalmoes, en daarna houdt het op. Er is geen enkele nazorg. Die slachtoffers zijn als oud-strijders uit een oorlog: geen oorlog die ze hebben moeten uitvechten tegen een buitenlandse vijand, maar tegen iemand die ze dachten te kunnen vertrouwen. Zulke slachtoffers verdienen een jaarlijkse viering, desnoods een processie. Maar de kerk eert liever martelaren van vele eeuwen geleden dan de martelaren die nog leven.

Stellen die dadingen iets voor?

Devillé: Dat zijn peulenschillen. Mensen van zestig of zeventig jaar kunnen nog altijd niet lezen en schrijven omdat ze getraumatiseerd zijn toen ze als kind in een huis van de Broeders van Liefde verbleven. Hoe valt zoiets te vergoeden? Niet met 5000 euro in ieder geval. De bedragen schommelen tussen de nul en 25.000 euro. Ik denk dat er nog maar tien keer dat hoogste bedrag is uitgekeerd.

Broeders van Liefde komt uit Godvergeten als misschien wel de gruwelijkste instelling.

Devillé: Hun generaal-overste René Stockman is eerder dit jaar door de paus uit zijn functie ontzet wegens financieel gesjoemel. Kunt u zich voorstellen wat er moet gebeurd zijn als zelfs de paus overgaat tot zo’n beslissing? Ik begrijp niet dat geen enkele journalist sindsdien heeft uitgezocht met welk geld hij precies gesjoemeld heeft. Waar haalt Broeders van Liefde haar werkingsmiddelen, denkt u? Dat moet u aan de politiek vragen. De koning en de koning waren vorige week op audiëntie bij de paus. Misschien hebben zij eens geïnformeerd, hoewel ik het betwijfel. Het koningshuis heeft in dit land helemaal niets gedaan voor de slachtoffers.

Nog een verdedigingslijn van Bonny: het is een probleem uit het verleden en van zijn voorgangers.

Devillé: Excuseer? Heeft hij Godvergeten wel bekeken? Die mensen leven allemaal nog, hè. Het klopt dat er een heel aantal slachtoffers zelfmoord heeft gepleegd, maar dit is hoegenaamd geen probleem van het verleden. En natuurlijk komt er vandaag ook nog seksueel misbruik voor. Waarom zouden ze daarmee zijn gestopt? Ik krijg nog nieuwe verhalen binnen. Ik hou mijn hart vast voor de komende weken, ik ben bang dat mijn computer zal bezwijken.

Weegt dat ook op u?

Devillé: Kunt u begrijpen dat ik al eens zeg dat ik het allemaal niet meer aankan? Dit is eigenlijk niet mijn taak. Ik wil het ook niet van me afschuiven, want elke priester moet mensen in nood bijstaan. De kerk in Vlaanderen heeft een heel andere interpretatie van het verhaal van de barmhartige Samaritaan. Zij zegt tegen de slachtoffers die ze op straat tegenkomt: ‘Wat ligt u daar nu nog altijd in de goot te doen? We hebben u tien jaar geleden toch wat centen toegeworpen? Ga misschien eens ergens anders liggen, want het begint hier wat te stinken.’

Nogal wat mensen willen zich nu laten ontdopen.

Devillé: Ik heb een beetje medelijden met die mensen. Zij kennen blijkbaar de geschiedenis niet. Hebben ze de dingen niet willen zien of niet kunnen zien? Het is natuurlijk ook een reactie uit onmacht. Het zal niet veel uithalen.

Andere critici willen de subsidies voor de kerk schrappen. Terecht?

Devillé: Natuurlijk. Wij hebben geen geld nodig. Het zou de redding van de kerk zijn om van die financiering verlost te raken, want vandaag is ze op een ziekelijke manier geld aan het verzamelen. Eigendommen worden zo veel mogelijk verkocht: niet omdat de parochies ze niet meer kunnen gebruiken, maar omdat ze niet in de beleggingsstrategie passen van de kerk.

Gaat u zelfs nog wel eens naar de kerk?

Devillé: Ik ga in Buizingen zo goed als elke zondag naar de mis. Ze hebben geen priester meer, elke week gaat er iemand anders voor. Het is de levendigste parochie in de omgeving, maar het bisdom zou ze graag schrappen omdat ze er maar weinig controle over heeft. Ze doen nochtans alleen wat er in het evangelie voorgeschreven staat.