"Brief bewijst dat het Vaticaan op de hoogte was van de Holocaust"
Volgens de Italiaanse Corriere della Sera is er een (nieuw?) bewijs dat oorlogspaus Pius XII niets heeft ondernomen tegen de vergassing van de joden in de concentratiekampen, tijdens het nazibewind in de Tweede Wereldoorlog. Een recent opgedoken document zou aantonen dat de paus, of toch zeker zijn privésecretaris, wist wat er aan het gebeuren was.
Al enkele decennialang waart het verhaal rond: paus Pius XII, de oorlogspaus die in het begin van zijn pontificaat al direct te maken kreeg met de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog, zou goed geweten hebben wat er aan de hand was in de vernietigings- en concentratiekampen in Duitsland en Polen. Hij zou stil zijn gebleven over de gruweldaden van het naziregime van Adolf Hitler. Nu is er een nieuw bewijsdocument, een brief, opgedoken. Dat schreef de Italiaanse krant Corriere della Sera afgelopen weekend.
De bewuste brief komt van een Duitse jezuïet, Lothar Koenig. Hij stuurde een brief naar zijn landgenoot Robert Leiber. Niet de minste want hij was -jarenlang- de privésecretaris, noem het de rechterhand en de topadviseur van paus Pius XII. In de brief wees Koenig op wat er aan de hand was in een vernietigingskamp in Belzec, vlak bij de grens van Polen met Oekraïne. In de brief stond "dat er elke dag wel 6.000 mensen werden vermoord in Belzec, vooral Polen en joden."
Extra waardevol was dat de brief van de hand was van een vertrouwenswaardige bron binnen de Duitse Kerk. Koenig, die bekend stond als een opposant van het regime in zijn land, verstuurde de brief ergens in 1942, toen het kamp in Belzec inderdaad volop actief was (het kamp was maar één jaar in gebruik, maar er kwamen meer dan 400.000 mensen om het leven).
Het is 99 procent zeker dat de paus op de hoogte was
Het was de Italiaanse krant Corriere della Sera die het afgelopen weekend voor het eerst had over de brief. De archivaris die de brief ontdekte, Giovanni Coco, zegt dat het niet helemaal zeker is dat Pius XII de brief ook echt heeft gelezen, "maar de brief is zeker in handen gekomen van zijn secretaris, dan mag je zeggen dat het 99 procent zeker is dat de paus op de hoogte was. De paus én een deel van zijn entourage binnen het Vaticaan waren dus op de hoogte."
Hoe dan ook, de brief is één van de meest onthullende documenten die ooit werden ontdekt over de houding van het Vaticaan tegenover nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. En dat is mogelijk door een beslissing van de huidige paus, Franciscus, die in 2019 heeft beslist om de pauselijke archieven van Pius XII open te stellen en te laten onderzoeken. Sindsdien wordt heel dat archief intensief doorploegd. En dan komt er al eens iets aan het licht blijkbaar.
Handlanger van Hitler of toch heimelijk joden gered?
Over de vermeende rol van Pius XII tijdens de oorlogsjaren zijn bibliotheken volgeschreven. Volgens bepaalde auteurs (zoals de Brit John Cornwell in zijn "Hitler's Pope: The Secret History of Pius XII") was de toenmalige paus, Eugenio Pacelli, een "handlanger" van de Duitse Führer, een paus ook die enkel gedoopte joden -een minderheid- wou helpen. Aan de andere kant zijn er auteurs die benadrukken dat Pius XII via diplomatie probeerde zoveel mogelijk joden te redden van de gaskamers.
Nog volgens historici had de paus enkele motieven om niet bruusk tegen de nazi's in te gaan. Hij wou niet dat de communisten aan de macht zouden komen mochten de Nazi's de oorlog verliezen. Dat zou mogelijk heel wat gelovigen kosten. Ook wou Pius XII niet te zeer ingaan tegen de vele Duitse katholieken. Nog een theorie: het bleef stil omdat de paus heimelijk katholieken in en rond Rome vrije baan gaf om joden te redden uit de Duitse klauwen. Onlangs raakte ook bekend dat in kloosters in het Vaticaan inderdaad enkele duizenden joden werden opgevangen tijdens de oorlog.
Wat er ook van zij... voer voor historische kritiek. Wat de waarheid nu écht is, is onduidelijk. Mogelijk leidt verder onderzoek van de pauselijke archieven tot nieuwe verhalen en bewijzen, voor of tegen Pius XII.