Het "vergeten conflict" over Nagorno-Karabach laait weer op: hoe zit dat nu weer?

Het conflict over Nagorno-Karabach is een territoriaal en etnisch conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan. 

De discussie gaat deels over grondgebied. Nagorno-Karabach is een klein gebied in de zuidelijke Kaukasus, ten zuiden van Rusland en Tsjetsjenië. Het is ongeveer anderhalf keer zo groot als de provincie Antwerpen. Nagorno-Karabach wordt internationaal erkend als onderdeel van Azerbeidzjan. 

De regio is ook (bijna) volledig omgeven door Azerbeidzjaans grondgebied. Enkel de Latsjin-corridor, een smalle strook land, verbindt Nagorno-Karabach met Armenië. Toch is de meerderheid van de inwoners Armeens.

De essentie van het conflict gaat over etniciteit en identiteit. De Armeniërs in Nagorno-Karabach pleiten voor autonomie en aansluiting bij Armenië, maar ook Azerbeidzjan maakt aanspraak op het gebied.

Armenië en Azerbeidzjan hebben een lange geschiedenis van conflicten. De ruzie over Nagorno-Karabach vindt zijn oorsprong in de vroege 20e eeuw. Kort na de Russische Revolutie in 1917 vochten ze al een oorlog uit om het gebied. Beide buurlanden werden als Sovjetrepublieken ingelijfd bij de Sovjet-Unie. Nagorno-Karabach werd door Stalin overgedragen van Armenië naar Azerbeidzjan om Turkije, grote buur van de Azeri's, gunstig te stemmen. 

Onder het sovjetbestuur werden de nationalistische en religieuze tegenstellingen tussen Armenië en Azerbeidzjan - het ene land is christelijk, het andere islamitisch -  uitgevlakt.

Maar al kort voor de val van de Sovjet-Unie, in 1988, escaleerden de spanningen tussen de twee buurlanden. De inzet was Nagorno-Karabach, waar de Armeense bevolking de onafhankelijkheid opeiste. Armeniërs eisten dat de regio opnieuw deel zou uitmaken van Armenië, zoals dat vroeger was.

Het conflict werd niet beslecht, en met de val van de Sovjet-Unie in 1991 brak een nieuwe oorlog uit tussen de nu opnieuw onafhankelijke staten Armenië en Azerbeidzjan. Tijdens het drie jaar durende conflict stierven 30.000 mensen. 

In 1994 tekenden de buurlanden een wapenstilstand. Dat is niet hetzelfde als een vredesverdrag. Het conflict is dus nog steeds onopgelost. De status quo bevalt geen van de partijen: de Armeense inwoners van Nagorno-Karabach willen hun aanhechting bij Armenië formeel maken, Azerbeidzjan wil de controle over het gebied terug.

Op dit moment hoort de regio officieel bij Azerbeidzjan, maar de Armeniërs regeren Nagorno-Karabach als "autonoom", de facto onafhankelijk gebied. Meer dan een half miljoen Azeri's moesten vluchten uit het gebied tussen Nagorno-Karabach en de republiek Armenië. 

Het verdrag blijft bovendien erg wankel. In 2016 en 2020 flakkerde het geweld in de regio opnieuw op. Rusland heeft toen bemiddeld om opnieuw een staakt-het-vuren tot stand te brengen. Armenië moest wel een groot gebied afstaan aan Azerbeidzjan.

Voor Rusland is het gebied in en rond Armenië en Azerbeidzjan van groot belang. Het heeft veel belangrijke energiebronnen en transportroutes. Nagorno-Karabach ligt dicht bij belangrijke olie- en gaspijpleidingen die vanaf de Kaspische Zee door Georgië en Turkije naar Europa lopen. Rusland heeft belang bij stabiliteit en invloed in de regio om er zijn geopolitieke doelen te behalen. 

Daarom levert Rusland ook wapens en militaire uitrusting aan beide partijen, al verschilt de relatie op militair vlak wel. Armenië, een christelijk land in een islamitische regio, krijgt traditioneel de steun van de christelijk-orthodoxe geloofsgenoten in Moskou. Rusland heeft ook een bijstandsverdrag met het land en levert proportioneel ook meer wapens aan Armenië. 

In 2020 trad het land op als grote bemiddelaar toen het conflict opnieuw dreigde te escaleren. Russische vredestroepen probeerden sindsdien ook de Latsjin-corridor te bewaken. Als het land wordt aangevallen, moet Rusland het land bijstaan.

Behalve in 2022, toen schoot het Russische leger niet te hulp wanneer het Armeense leger werd aangevallen door Azerbeidzjan. Nochtans heeft Rusland een militaire basis in Armenië van groot strategisch belang. Armenië voelt zich sindsdien dus een stuk onzekerder over die Russische hulp.

Toch wordt er ook druk gespeculeerd over de afnemende invloed van Rusland in de regio. Sinds het Westen meer en meer betrokken is bij de vredesonderhandelingen, lijkt ook de invloed van Rusland af te nemen.

Ja, ook Turkije heeft een vinger in de pap. Het land is dé erfvijand van de Armeniërs en levert steun aan Azerbeidzjan. De relaties tussen Turkije en Armenië worden al een eeuw overschaduwd door de brutale volkerenmoord op Armeniërs door Turkije in het begin van de 20 eeuw, een herinnering die nog sterk doorleeft in Armenië en bij de Armeense diaspora.

Ook Iran, dat grenst aan beide landen, is een belangrijke speler in de regio. Iran heeft een complexe relatie met Azerbeidzjan. Net als Iran is dat een overwegend sjiitisch land, maar etnisch zijn de Azeri's vooral verwant aan Turken en andere Centraal-Aziatische volkeren.

De Azeri's vormen ook de grootste etnische minderheid in Iran: er wonen meer Azeri's in Iran dan in Azerbeidzjan zelf. Teheran is er niet zo happig op om Azerbeidzjan uitdrukkelijk te steunen, want dat zou de Azeri's in eigen land wel eens op gedachten kunnen brengen. 

Het conflict is al decennialang bezig en ondanks verschillende pogingen om een vredesverdrag op te stellen, is er nog geen oplossing gevonden voor het conflict. 

Om een duurzame oplossing te vinden voor het Nagorno-Karabach-conflict is de medewerking en bereidheid van zowel Armenië als Azerbeidzjan vereist, evenals de betrokkenheid van internationale actoren zoals Rusland, Frankrijk en de Verenigde Staten.

Hoewel er geen eenvoudige oplossing bestaat voor dit complexe conflict, groeit dankzij voortdurende inspanningen wel de hoop op een vreedzame oplossing in de toekomst.