Bij de heropening van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) een jaar geleden kon het publiek kennismaken met een apart restauratieatelier in het museum. Dat er voor Rubens’ Tronende Madonna Omringd Door Heiligen in de Rubenszaal een mobiel restauratieatelier wordt geïnstalleerd, heeft alles te maken met de omvang van het werk: met zijn ruim twintig vierkante meter kan het altaarstuk de zaal niet eens verlaten.

Het atelier, Studio Rubens gedoopt, palmt vanaf vrijdag maar liefst een kwart van de Rubenszaal in. Volgens Koen Bulckens, conservator oude meesters in het KMSKA en coördinator van het project, drong de restauratie van dit altaarstuk zich op. “Tot vanochtend hing het tussen een Van Dyck en een Jordaens, eveneens afkomstig uit de Antwerpse Augustijnenkerk. Vergeleken met de witte gewaden op deze twee doeken steekt het zogenaamde wit op het te restaureren werk geel af. Dat het wit op beide schilderijen zo blank oogt, komt omdat ze al in de jaren negentig gerestaureerd werden voor een Van Dyck- en Jordaens-expo. Met het grote altaarstuk in het midden zag je duidelijk hoe vervuild dat was.”

Tegelijk wordt het doek opnieuw opgespannen. Ook dat is welgekomen, omdat zo’n doek met de jaren kan beginnen doorhangen, aldus Bulckens. “Zo kan de verflaag van het doek loskomen. Vandaag wordt het werk – het grootste altaarstuk van Rubens binnen het KMSKA – uit zijn lijst gehaald en op een frame geplaatst. Voor het einde van de week wordt in de Rubenszaal het atelier Studio Rubens gebouwd. Daar zal het doek worden bestudeerd en gescand met hulp van de Universiteit Antwerpen, vooraleer het te restaureren.”

Ellen en Jill Keppens maken deel uit van het team van negen restauratoren. “Die vernislaag is zo storend”, wijzen ze. “Elke zone die nu gelig ziet, zou spierwit moeten ogen. Door de dikke vernislaag verlies je ook diepte in de donkere zones. Eens de vernis eraf, zal je niet geloven wat je ziet: veel meer contrast, qua kleur en nuances. Deze verflaag oogt heel dof, hoewel Rubens het doek maakte om te knallen.”

De tweelingzussen buigen zich ook over de retouches uit eerdere restauraties. “Na verwijdering ervan wordt de originele verflaag weer zichtbaar. De oude schade wordt dan met de modernste technieken geretoucheerd met afneembare producten. Ook de visie op het restaureren van schilderkunst is met de jaren veranderd. Vandaag restaureren wij in de geest van Rubens.”

De restauratie van Rubens’ altaarstuk zou voltooid moeten zijn in 2025. “Dat het publiek met Studio Rubens de restauratie van het doek live kan meemaken in de zaal, ligt in de lijn van onze museumbeleving”, zegt museumdirecteur Carmen Willems. “Daarnaast willen wij het wetenschappelijk onderzoek errond ontsluiten voor een breed publiek.”

“Wij zijn er fier op dat we, los van overheidsgeld, voor deze restauratie ook projectsponsors hebben kunnen strikken”, aldus Luk Lemmens, voorzitter van de Raad van Bestuur van het KMSKA. “Studio Rubens wordt een langlopend project. Na dit altaarstuk hoopt het KMSKA ook nog Rubens’ Aanbidding Door De Koningen en zijn Kruisafneming te laten restaureren.”