‘Degene die het post, beseft niet welke impact zoiets heeft’: wanneer TikTok een pestkanaal wordt op school

Bij de scholieren die over de middag in de Gentse stationsbuurt een broodje verorberen, doet de term Gossip Girl een belletje rinkelen. “We hebben net een artikel over die TikTok-groepen gelezen in de les Nederlands”, zegt Sien (15), die de blauwe kleuren van het Sint-Pietersinstituut draagt. “Blijkbaar bestond er ook eentje over onze school, maar die is intussen alweer verwijderd.”

‘Op dit account worden alle roddels over het Heilig-Hartcollege Heist gedropt’, lezen we op één zo’n TikTok-account, zonder gossip evenwel. Van andere scholen of gemeentes zijn de sporen op het populaire platform al helemaal verwijderd.

Gentse scholieren rollen met de ogen als ze horen dat het in kranten als ‘nieuwe vorm van pesten’ bestempeld wordt. Eerder is het een opflakkering van wat ze vaker op hun schermpje zien passeren. “Zeker op TikTok zie je heel wat lelijke roddels passeren”, zegt Nina (14), die naar Kunsthumaniora Sint-Lucas gaat.

“Het is een nieuwe verpakking van iets wat zeker al vijf jaar een serieuze opstoot kent”, zegt Catherine Van de Heyning (UAntwerpen), expert in online haatspraak. Het gaat over exposegroepen of juicekanalen, profielen die (vaak seksueel getinte) info of beelden verspreiden over iemand zonder toestemming. Tien jaar geleden had je op Facebook al de groep ‘Antwerpse hoeren’ waar foto’s op verschenen van Vlaamse tienermeisjes.

Vandaag is de cocktail als volgt: het populairste kanaal voor jongeren is TikTok, het nieuwe schooljaar is net begonnen, en toevallig is het tienerdrama Gossip Girl uit de nillies sinds deze zomer te bekijken op Netflix. Dus wagen sommige tieners zich aan een rol als anoniem hoofdpersonage in hun eigen reeks. In Nederland en Vlaanderen doken de voorbije week her en der alarmsignalen op van scholen.

Binnen twee maand zal van Gossip Girl geen sprake meer zijn, denkt Van de Heyning. “Maar deze vorm van cyberpesten is wel een blijver. Vaak wordt de inhoud op een kanaal dat is doodgebloed terug leven ingeblazen op een nieuw kanaal. Het blijven delen van die info – en het vernederende effect daarvan – brengt aan jongeren enorme schade toe.”

Volgens Rik D’hollander, directeur van het Sint-Paulusinstituut in Gent, stond de Gossip Girl-account over zijn school “hooguit enkele dagen” online. Maar de twee meisjes aan zijn bureau waren wel “in shock”. Het is niet de eerste keer dat zo’n online roddelkanaal de gemoederen beroert. “In die groepjes groeit een conflict uit tot iets waarbij de ganse school betrokken is.”

Het TikTok-algoritme weet als geen ander om content op erg korte tijd naar veel mensen te brengen. Dat ziet ook Sara Pabian (UAntwerpen/Tilburg University), die onderzoek doet naar cyberpesten. “Meestal worden dan wel geen namen genoemd, maar initialen of een schoolrichting zijn vaak genoeg om een slachtoffer te identificeren.”

Bewijsmateriaal

Volgens D’hollander krijgen scholen moeilijk vat op die kwestie. “Wij kunnen niet zomaar gsm’s afpakken om te controleren wat er verspreid wordt. We houden sinds kort wel infosessies voor ouders van nieuwe leerlingen, over hoe ze het gesprek kunnen aangaan met hun kind hierover. Naar slachtoffers toe, maar ook naar daders. Degene die het post, beseft niet welke impact zoiets heeft.”

Cyberpesters beschikken doorgaans nochtans over een hoge sociale intelligentie, zegt Pabian. “Ze kunnen goed inschatten of ze gaan scoren met hun pestgedrag in hun omgeving. Tegelijk hebben ze net minder oog voor hoe kwetsend dat gedrag is.” Volgens Pabian zetten heel wat scholen daarom nu al in op sociaal-emotionele trainingen. Er zijn heel wat lespakketten voorhanden, en acties zoals STIP IT zetten de thematiek van jongsaf op de radar.

Alleen: in 2022 gaven een op de vijf jongeren aan dat er al online roddels over hen verspreid waren, toont het Apestaartjarenonderzoek. In 2020 was dat nog een op de zes. Wat betreft cyberpesten in het algemeen was zo’n tien procent van de 10- tot 18-jarigen in de voorbije zes maanden slachtoffer, toont een onderzoek van voor de pandemie. “Tijdens die pandemie zagen we internationaal een lichte stijging”, zegt Pabian.

Pabian deed recent verkennend onderzoek naar de rol van influencers die ‘sociale marketing’ voeren. “Bij het tegengaan van roken of het aanleren van gezond seksueel gedrag, zien we dat zoiets positieve effecten heeft”, zegt Pabian, die recent met een influencer naar een Nederlandse school trok. “Die vertelde er over zijn persoonlijke ervaringen met pestgedrag, je zag dat kinderen daar echt van onder de indruk waren.” Meer dan wanneer een leerkracht zoiets aanbrengt.

Voor slachtoffers blijven er volgens haar twee gouden regels. Eén: zoek steun, bij een ouder of een vertrouwenspersoon op school. Twee: verzamel bewijsmateriaal. “Dat vinden veel jongeren niet evident. Ze willen die content liefst zo snel mogelijk verwijderd zien, zodat ze er niet meer mee geconfronteerd wordt. Maar je neemt best een screenshot, voor het geval zo’n verhaal escaleert.”

Aan ouders geeft Pabian dan weer de raad om beschikbaar te zijn. “Pols af en toe eens naar wat er op sociale media speelt, naar de leuke maar ook de minder leuke zaken. Dat is beter dan controleren of verbieden. Veel ouders hebben de reflex: ‘Gooi die app maar van je telefoon’. Maar die online leefwereld is zo belangrijk voor de sociale contacten van jongeren. Daarmee isoleer je hen nog meer.”