Klimaatzaak tegen 32 landen: Portugese jongeren dagen ook België voor de rechter

Ze komen steeds vaker voor: klimaatzaken waarbij individuen naar de rechter trekken om meer klimaatambitie af te dwingen van overheden of bedrijven. Maar de zaak die vandaag geopend wordt voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) is wel een heel uitzonderlijke klimaatzaak.

Zes Portugese jongeren van 11 tot 24 jaar oud zullen er maar liefst 32 landen voor de rechter dagen. Het gaat om alle landen van de Europese Unie, Noorwegen, Rusland, Zwitserland, Turkije, het Verenigd Koninkrijk en Oekraïne. Ook België is er dus bij.

De jongeren vinden dat die landen niet genoeg doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Ze worden daarbij gesteund door onder andere Amnesty International, Greenpeace en de Europese Mensenrechtencommissaris, die zich als derde partij hebben aangesloten bij de zaak. De Europese Commissie heeft zich dan weer aangesloten bij de 32 landen die zich zullen moeten verdedigen.

Het begon allemaal in de zomer van 2017, toen bosbranden het Portugese district Leiria in de as legden. Daarbij kwamen 66 mensen om. 

Sindsdien zamelden de zes jongeren samen meer dan 158.000 euro in via crowdfunding om hun zaak naar het EHRM te brengen. Ze zullen argumenteren dat hun fysieke en mentale gezondheid nu al lijdt onder de klimaatverandering. Door de hittegolven van de voorbije jaren hebben ze moeite gehad om te slapen, te sporten of zich te concentreren. Sommigen onder hen lijden ook aan astma.

Concreet vinden ze dat vier artikels uit het Europees Verdrag voor de Mensenrechten geschonden worden. Het gaat om het recht op leven, bescherming tegen foltering en onmenselijke behandeling, het recht op privacy en een familieleven, en bescherming tegen discriminatie op grond van leeftijd.

Ze vrezen dat die gevolgen nog "dramatisch zullen aangroeien" als nationale overheden niet sneller de uitstoot van broeikasgassen terugdringen.

"De ene dag is het 43 graden en de volgende dag hagelt het", zegt de vijftienjarige André dos Santos Oliveira, een van de eisers. "We kunnen gewoon niet voorspellen wat er zal gebeuren."

22 rechters zullen zich buigen over de zaak. Als zij een uitspraak zouden doen, dan wordt die bindend. De landen in kwestie kunnen dan bijvoorbeeld verplicht worden om hun reductiedoelen te verscherpen.

Maar eerst zullen ze zich moeten buigen over drie cruciale vragen. Die zullen bepalen of de zaak überhaupt verder behandeld kan worden. Een van die vragen is of de jongeren wel alle mogelijkheden in hun eigen land hebben uitgeput voor ze naar het EHRM trokken. Een andere is of de jongeren wel genoeg getroffen zijn om daadwerkelijk als slachtoffers gezien te worden. En dan is er nog de vraag of de 32 landen wel verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor klimaatschade in Portugal.

Die laatste vraag is de inzet in wel meer klimaatzaken. In de klimaatzaak die 16 jongeren deze zomer aanspanden tegen de Amerikaanse staat Montana, argumenteerden de advocaten van de tegenpartij dat de uitstoot van de staat niet direct in verband kan gebracht worden met klimaatrampen. 

"Dit is echt een zaak van David tegen Goliath", zegt Gearóid Ó Cuinn van Global Legal Action Network, dat de Portugese jongeren ondersteunt. "De schaal hiervan en de mogelijke gevolgen zijn zonder voorgaande. Nooit eerder hebben zo veel landen, waar dan ook ter wereld, zich moeten verdedigen voor de rechtbank."

Ook de eisers in de Belgische klimaatzaak, die momenteel in beroep behandeld wordt, volgen de zaak voor het EHRM met interesse. "Het is op zich al opzienbarend dat de jongeren rechtstreeks naar het EHRM zijn getrokken en dat de zaak daar ook in eerste instantie is aangenomen", zegt Ignace Schops van Klimaatzaak vzw. "Het EHRM heeft het signaal gegeven dat het erg urgent is." 

"Een uitspraak in deze zaak kan invloed hebben op de onze. We zien dat er momenteel een hele cascade is van uitspraken in klimaatzaken, zowel tegen overheden als bedrijven. De meerderheid wordt ook gewonnen. Naarmate meer rechters beslissingen nemen (in het voordeel van de eisers, red.), zullen rechters in andere landen zich hopelijk comfortabel genoeg voelen om dat ook te doen."

Federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) zegt in een mededeling dat ze "niet wenst te reageren op lopende rechtszaken tegen de overheid. Dat neemt niet weg dat ze begrip heeft voor de bezorgdheid van de Portugese jongeren en dat zulke rechtszaken deel uitmaken van een rechtstaat".