Spaanse oppositiekandidaat faalt in eerste stemronde voor premierschap, ook tweede poging vrijdag mislukt waarschijnlijk

“Ik heb de stemmen om premier te worden binnen handbereik, maar ik ben niet bereid de prijs te betalen die ze mij vragen.” Al van bij het prille begin van het debat voorafgaand aan de stemming maakte formateur en PP-kopman Feijóo dinsdag duidelijk dat hij beseft dat hij zou falen in zijn poging de Spaanse premier te worden.

Twee maanden geleden won zijn conservatieve Partido Popular de verkiezingen nochtans afgetekend, met 137 zetels tegenover 121 voor de socialistische PSOE van uittredend premier Sánchez. Eind augustus benoemde koning Felipe hem daarom tot formateur. Maar Feijóo is er niet in geslaagd voldoende steun bij andere partijen te vinden. Samen met de zetels van het extreemrechtse Vox en twee regionale minipartijtjes strandde hij woensdagmiddag op 172 stemmen voor en 178 tegen.

Cruciaal in de Spaanse regeringsvorming staan de twee Catalaanse nationalistische partijen Junts (centrumrechts) van ex-minister-president Carles Puigdemont en ERC (links-republikeins). Puigdemont ontvluchtte na het mislukte onafhankelijkheidsreferendum van 2017 het Spaanse gerecht en woont sindsdien in Waterloo.

Eisenbundel

Zonder hun zetels heeft noch het rechtse blok van PP-Vox noch de huidige linkse regering van PSOE-Sumar een meerderheid. Daarom legden de twee Catalaanse nationalistische partijen de afgelopen weken een harde eisenbundel op tafel: amnestie voor iedereen die van ver of van dichtbij iets te maken had met het referendum, en concrete beloftes over een nieuwe en dit keer goedgekeurde volksraadpleging. Voor de PP is dit onbespreekbaar, toonde de partij zondag nog op een protestmars in Madrid, waarbij 40.000 demonstranten van leer trokken tegen mogelijk toegevingen aan de Catalanen.

Goed wetend dat hij het toch niet zou halen, ging Feijóo vanaf de eerste minuut van zijn toespraak vol in de aanval tegen de amnestie, een prijs die Sánchez waarschijnlijk wel bereid is te betalen. Van enige toenadering tot de Catalanen was geen sprake, integendeel. “In mijn project komt er geen amnestie voor, net zomin als zelfbeschikkingsrecht of analoge formules”, begon Feijóo. “Voor mij is dat noch juridisch noch ethisch aanvaardbaar. Buiten de grondwet is er geen democratie mogelijk. Ik heb principes, en ik heb grenzen”, klonk het nog met een uitdagende blik naar de zittende premier.

De PP-kopman stelde zelfs voor om in de strafwet een nieuw misdrijf in te schrijven: ‘grondwettelijke deloyaliteit’. “We moeten de instrumenten om de waardigheid van de staat te beschermen, nog versterken.”

“Wat momenteel op tafel ligt zijn twee verschillende toekomstvisies op Spanje”, zegt historicus Vincent Scheltiens (UAntwerpen). “Aan de ene kant heb je de partijen als de PP en Vox die Spanje als een centrale staat zien, bestuurd vanuit Madrid en met het Spaans als enige nationale taal. Zo is het ook in de grondwet van na de dictatuur van Franco opgenomen. Daartegenover ijveren de regionale partijen voor een ‘plurinationaal Spanje’, met meerdere naties binnen de staat en met naast het Spaans ook ruimte voor onder meer Catalaans en Baskisch als officiële talen.”

“Ook Sánchez is nooit een aanhanger van dat laatste model geweest, maar toont zich wel bereid tot een compromis om de rest van zijn politiek project te kunnen uitvoeren. Ergens heeft Feijóo dus wel een punt, al hangt het van je eigen standpunt af of je dat ‘principeloos’ of ‘pragmatisch’ noemt.”

Als Feijóo vrijdag ook in een tweede stemronde faalt, waarbij een eenvoudige meerderheid van meer ja- dan nee-stemmen volstaat, is koning Felipe opnieuw aan zet. Vermoedelijk zal hij Sánchez aanstellen als nieuwe formateur.

Confrontatie

Maar dat Feijóo een blok van 178 zetels tegen hem heeft, betekent niet dat datzelfde blok zich als vanzelf als één man achter Sánchez schaart en de buit binnen is voor de socialist. “Vooral Puigdemont heeft de sleutel in handen”, zegt historica Sarah De Vlam, auteur van Het Catalaanse labyrint en inwoonster van de regio. “Over amnestie wil Sánchez waarschijnlijk nog wel spreken, maar een nieuw referendum ligt veel moeilijker. Hij moet ook rekening houden met een deel van zijn achterban die daar helemaal niet van wil weten.”

De vraag is dan hoe hard Puigdemont het zal spelen. “Enerzijds kan hij moeilijk nee zeggen tegen bijvoorbeeld meer bevoegdheden, ook al haalt hij niet het maximale binnen. Anderzijds ziet hij toch meer heil in de confrontatie om het onafhankelijkheidsvuur dat de laatste jaren wat was uitgedoofd opnieuw op te poken.”

Toch ziet Scheltiens mogelijkheden. “Sánchez zou onder veel voorwaarden een referendum kunnen toelaten en gokken dat er geen meerderheid meer zal zijn voor onafhankelijkheid wanneer hij Catalonië eerst extra bevoegdheden geeft. Vergeet niet dat ERC en Junts zwaar verloren hebben bij de verkiezingen en de Catalaanse afdeling van de PSOE net won. Dit toont aan dat veel Catalanen ook geen heil zien in de confrontatie.”

Als er uiterlijk 27 november geen nieuwe premier is, wordt het parlement opnieuw ontbonden en moeten de Spanjaarden opnieuw naar de stembus. Daarvoor is zelfs al een datum voorzien: zondag 14 januari 2024.