Experts waarschuwen voor valse naaktbeelden door AI: "Echt of niet, de impact voor slachtoffers is verwoestend"

Een week geleden werd het Spaanse dorp Almendralejo nog opgeschrikt door valse naaktbeelden van bijna 30 tienermeisjes die via sociale media werden doorgestuurd. De beelden zouden mogelijk door tienerjongens uit hun omgeving gemaakt zijn met behulp van artificiële intelligentie. Ondertussen laat Child Focus weten dat ook in ons land al twee meldingen zijn gemaakt van zogenaamde "deepnudes". Daarnaast heeft onze redactie weet van deepnudes van tientallen vrouwelijke BV's die online circuleren. 

“Deepnudes zijn foto's waarin personen, vaak meisjes, met behulp van artificiële intelligentie digitaal worden uitgekleed”, legt Van de Heyning uit. “De technologie maakt op basis van een bestaande foto een inschatting van hoe die persoon er naakt uit zou zien en genereert zo een nieuw beeld. De resultaten zijn heel realistisch.”

Volgens Van de Heyning zal het werkelijke aantal waarschijnlijk veel hoger zijn dan de meldingen waar nu weet van is. “Veel slachtoffers zijn vaak niet op de hoogte dat er valse beelden van hun circuleren online. En als ze het wel weten, wordt het vaak niet gemeld. Dat komt omdat ze hun weg niet vinden naar de juiste instanties, de stap te groot is en er jammer genoeg nog vaak veel schaamte is bij de slachtoffers, of simpelweg omdat de slachtoffers er niet in geloven dat justitie iets kan doen tegen cybercriminaliteit.”

Van de Heyning doet zelf onderzoek naar deepnudes en merkt dat ook in ons land jongeren ermee in contact komen. “We stellen vast dat een grote groep jongeren ervan op de hoogte is. Een veel kleinere groep geeft daarnaast ook aan dat ze de technologie al eens gebruikt hebben.”

Onze redactie kon verschillende berichten inkijken in gesloten groepen op Telegram en op internetfora zoals Reddit. Op die platformen is er sprake van vraag en aanbod. De chats tonen namelijk hoe jongens vragen naar deepnudes van onder meer tientallen vrouwelijke BV's. Daarnaast zijn er gebruikers die dan weer dergelijke beelden tegen betaling aanbieden. “Pb (persoonlijk bericht, red.) me als je deepnudes wilt van x (naam van een BV, red.)” en “zes euro voor tien foto’s”, lezen we zo in enkele berichten.  

“Ze doen het om verschillende redenen”, legt Van de Heyning uit. “Stoer doen bij vrienden, groepsdruk, seksuele ontwikkeling, kwaadwilligheid... De redenen zijn uiteenlopend, maar jongeren moeten vooral weten dat het gaat om ernstige, strafbare feiten.”

Deepnudes vallen in het Belgische strafrecht onder voyeurisme. “Dat is sinds 2016 een strafbaar feit. Het misdrijf is toen technologieneutraal omschreven, rekening houdend met mogelijk nieuwe toepassingen, om de tand des tijds te kunnen doorstaan.”

Bij voyeurisme denkt men vaak aan stiekem binnen gluren in kleedkamers, maar "het doen observeren" wordt ook opgenomen in de definitie, legt Van de Heyning uit. Daardoor vallen spyware en het maken van naaktbeelden, echt én vals, zonder toestemming van de persoon in de foto ook onder voyeurisme.  

En daar staan zware straffen op, klinkt het bij Van de Heyning. “Uiteraard hangt de strafmaat af van de situatie, maar we spreken wel echt over gevangenisstraffen. Zo is de basisstraf zes maanden tot vijf jaar. Als er sprake is van verzwarende omstandigheden, dan kan dat oplopen tot 15 jaar.” 

“Als je de beelden verspreidt, valt dat ook nog eens onder niet-consensuele verspreiding van naaktbeelden. Is de persoon in de beelden minderjarig, dan gaat het om bezit en verspreiding van beelden van kindermisbruik. Voor minderjarigen die beelden maken en verspreiden zijn er andere gevolgen, maar dat maakt de feiten niet minder strafbaar. Bij jongeren zal een jeugdrechter moeten bepalen welke maatregelen het meest gepast zijn.”

Of de beelden echt of vals zijn, de impact op het leven van een slachtoffer is verwoestend, zegt Van de Heyning. “Slachtoffers voelen zich aangerand en hebben vaak het gevoel dat ze er machteloos tegenover staan. Ze kunnen relaties, vrienden, familie of hun job verliezen. Als hun gegevens gelekt worden, dan kan het zijn dat ze belaagd of met de beelden gechanteerd worden. De inbreuk en impact zijn immens groot.”

Ook ex-Miss België Celine Van Ouytsel kan erover meespreken. Zij is zelf slachtoffer geworden van deepnudes. “Ik schrik hier enorm van. Ik ben gedegouteerd van de beelden. Ik wist dat er veel mogelijkheden waren, maar dit had ik nooit verwacht ”, getuigt ze.

Volgens Van de Heyning dragen techbedrijven een verpletterende verantwoordelijkheid in de problematiek. “Applicaties zouden het niet mogelijk mogen maken om dit te doen. Maar de makers beschermen zich vaak tegen aansprakelijkheid door bepalingen op te nemen in hun reglement die stellen dat de toepassing niet voor dergelijke doeleinden gebruikt mag worden.”

“Dat zou gewoon niet mogen”, zegt Van de Heyning. “Als de applicaties geen garanties kunnen geven voor veilig gebruik, dan hebben ze geen plaats in onze online markten en moet er een verbod op komen.”

Daarnaast moeten ook zoekmachines, zoals Google, hun verantwoordelijkheid nemen, zegt Van de Heyning. “Google zou moeten zorgen dat zulke toepassingen niet vindbaar of zichtbaar zijn. De meeste jongeren die ermee in contact komen vinden de applicaties niet via het dark web of gesloten groepen op Telegram, maar gewoon via de zoekmachine. Dat is problematisch.”

Google reageert zelf dat het bedrijf er alles aan doet om schadelijke inhoud te verwijderen van het platform, maar dat het een grote opgave is en dus niet zo eenvoudig is. "We ontwerpen onze systemen zo in de ranking van pagina's in de zoekmachine te voorkomen dat we mensen shockeren met onverwachte schadelijke of expliciete inhoud die ze niet willen zien".

"We hebben ook beschermingsmaatregelen om mensen te helpen die getroffen zijn door onvrijwillige neppornografie. Mensen kunnen ons verzoeken om pagina's over hen die deze inhoud bevatten te verwijderen. We werken actief en met verschillende partners om mensen beter te helpen beschermen, op basis van systemen die we hebben gebouwd voor andere soorten niet-consensuele expliciete beelden", aldus Sallaets.

De snelle ontwikkelingen van artificiële intelligentie tonen dat we nog achterstaan op het niveau van beleid en regulering, stelt Van de Heyning. Toch merkt ze ook heel wat positieve evoluties. “Europa onderneemt stappen om het hoofd te bieden aan de gevaren rond AI. Zo is er al de Europese Digitale Dienstenwet. Die verplicht onder meer dat platformen waarop veel jongeren aanwezig zijn maatregelen te treffen tegen schadelijke en onwettige content.”

“Daarnaast treedt de AI-act (de Europese wet op artificiële intelligentie, red.) in het laatste stadium. Die zal artificiële intelligentie verder moeten reguleren. Er zijn dus heel wat zaken in beweging. Ik blijf redelijk hoopvol”, aldus Van de Heyning.