Slovakije trekt naar de stembus: kiezen ze met Robert Fico voor een pro-Russische premier?

Voorop in de meeste opiniepeilingen staat Robert Fico, in het verleden al twee keer premier van Slovakije. Hij is de leider van de sociaaldemocratische en links-populistische partij SMER-SD (letterlijk "Richting–Sociaaldemocratie"). Fico begon zijn politieke carrière in de Communistische Partij van toen nog Tsjechoslowakije. Na de val van het communisme werd hij lid van de socialistische partij, de opvolger van de Communistische Partij, om daarna eind jaren negentig zijn eigen partij op te richten.

Fico werd voor de eerste keer eerste minister in 2006, twee jaar na de toetreding van Slovakije tot de Europese Unie. Onder zijn bewind trad Slovakije ook toe tot de Eurozone, in 2009. Zijn partij SMER predikt conservatieve waarden: ze is tegen het legaliseren van het homohuwelijk en adoptie door homokoppels. De partij is ook tegen migratie: Fico verzette zich als premier tegen een Europees spreidingsplan voor migranten en vluchtelingen tijdens de migratiecrisis van 2015.

Verder staat Robert Fico ook bekend voor zijn vloeiend Engels, zijn anti-islamuitspraken, zijn verspreiden van samenzweringstheorieën, en grofgebekte tirades tegen journalisten.

In 2018 trad hij af tijdens zijn tweede termijn als eerste minister, na de moord op een onderzoeksjournalist en zijn vriendin en de grote volksprotesten die daarop volgden. De journalist had aan het licht gebracht dat er banden waren tussen de Italiaanse maffia en leden van Fico’s regering.

Na de volgende verkiezingen van 2020 kwam een bestuur aan de macht dat werd geleid door een anti-corruptiepartij. De politie startte met een onderzoek naar Fico en zijn binnenlandminister, ze werden ervan verdacht vertrouwelijke informatie te hebben gebruikt tegen hun politieke rivalen bij de verkiezingen van 2020. Maar het parlement stemde nipt tegen een motie om Fico’s immuniteit op te heffen, en de procureur-generaal liet later alle aanklachten tegen de twee vallen.  

De fragiele anticorruptiecoalitie hield geen stand, waardoor er nu vervroegde verkiezingen zijn. En Fico staat in de startblokken om opnieuw aan de macht te komen.

Fico voert campagne met een pro-Russische, anti-Amerikaanse boodschap. Hij heeft gezworen dat als hij premier wordt, Slovakije geen wapens of munitie meer zal leveren aan Oekraïne. In de plaats vindt hij dat er vredesgesprekken moeten komen om de oorlog te stoppen, iets wat Oekraïne weigert zolang het Russische leger zich niet terugtrekt.  

Maar dat zal nooit gebeuren, zegt Fico. “Het is naïef om te denken dat Rusland zich zal terugtrekken uit de Krim. Het is naïef om te denken dat Rusland zich zal terugtrekken uit de gebieden waar het nu controle over heeft. Dus leg me eens uit waar al die doden goed voor zijn? Waarom gebruiken we het gewicht van de EU en de VS niet om de twee strijdende partijen aan tafel te dwingen, en een compromis te vinden dat de veiligheid van Oekraïne garandeert?" Ook nog Fico: "Vrede is de enige oplossing. We zien het helemaal verkeerd. We gaan geen enkele kogel meer naar Oekraïne sturen uit onze staatsvoorraad.”

Sinds het begin van de oorlog is Slovakije nochtans, samen met een aantal andere Centraal-Oost-Europese landen, een van de voortrekkers geweest om Oekraïne te bewapenen. Het leverde MiG-gevechtsvliegtuigen en ook een luchtafweersysteem.

Daarnaast heeft Slovakije Oekraïne ook altijd politiek gesteund. NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne is voor Fico echter onbespreekbaar. “Dat wordt wereldoorlog drie”, zegt hij. Dat Oekraïne binnenkort lid zou worden van de Europese Unie, noemde Fico “een illusie”, al zegt hij daar niet dat hij een veto zou gebruiken (zoals hij wel zou doen bij de NAVO).

Tegelijk zegt hij dat goede relaties met Rusland belangrijk zijn, en dat hij geen sancties tegen Rusland wil als die ook Slovakije pijn doen. Voor de oorlog was Rusland de belangrijkste energieleverancier van Slovakije. Door de Europese sancties stegen de energieprijzen voor de Slovaken, waardoor ook de inflatie toenam. Fico leidde het protest tegen de regering.

Russische propaganda is wijdverspreid in Slovakije, en die desinformatiecampagne vanuit Moskou is nog aan kracht toegenomen sinds de start van de oorlog in Oekraïne. Uit een recente bevraging blijkt dat 40 procent van de Slovaken vindt dat Rusland verantwoordelijk is voor de inval in Oekraïne, dat is het laagste percentage in heel Centraal-Oost-Europa. Tegelijk denkt de helft van de bevolking dat de Verenigde Staten een bedreiging vormen voor de veiligheid van het land.  

Fico gebruikt zelf ook Kremlinretoriek: hij zegt dat de oorlog in 2014 begonnen is, omdat Oekraïense nazi’s en fascisten begonnen zijn met Russische burgers te vermoorden in de Donbas. Poetin verdedigt de oorlog tegen Oekraïne op dezelfde manier.

In de eerste plaats lijkt het er dus op dat Oekraïne een bondgenoot zou verliezen in Europa als Fico de nieuwe Slovaakse premier wordt, en dat de houding van Fico Rusland in de kaart speelt. Maar daar zijn een paar kanttekeningen bij te plaatsen.

Dat Slovakije geen wapens meer wil leveren aan Oekraïne, maakt misschien niet zo’n groot verschil. Na de MiG’s en het luchtafweersysteem, heeft Slovakije niet veel meer te geef. Bovendien heeft Fico benadrukt dat hij met “geen wapenleveringen” niet doelt op commerciële bedrijven, die wapens willen verkopen aan Oekraïne. Er zijn munitiefabrieken in Slovakije die door de oorlog geïnvesteerd hebben om hun productie op te schalen, en ook bedrijven die gevechtsvoertuigen bouwen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat Fico die zal sluiten.  

Fico zegt ook dat hij ertegen is dat wapens van andere landen via Slovakije aan Oekraïne geleverd worden. Maar daar voegt hij meteen bij dat er nu eenmaal weinig aan te doen is, “want tegen de VS kan je toch niks beginnen". Is het veel geblaat en weinig wol?

Tegenstanders van Fico waarschuwen ook voor een nieuwe, problematische tandem in de Europese Unie tussen Slovakije en Hongarije. Net als Fico wil de Hongaarse premier Orban Poetin te vriend houden en ligt die geregeld overhoop met de Europese Unie als het gaat over migratie, de rechtsstaat en de rechten van minderheden. Maar anders dan Orban in Hongarije zal Fico zeker geen absolute meerderheid halen - als zijn partij al  de grootste wordt.

Tegelijkertijd zeggen analisten dat Fico ook een pragmaticus is, en tijdens zijn vorige regeerperiodes wel in het EU-gareel liep. Daar komt bij dat Slovakije maar een klein land is met een grote staatsschuld en dat de Europese Unie geld voor Slovakije kan inhouden – een stevige stok achter de deur.

In tegenstelling tot het buitenlands beleid, zal een nieuwe regeerperiode van Fico niet tot een verandering leiden qua rechten voor LGBTQ-personen. Fico is tegen het legaliseren van het homohuwelijk in Slovakije, en noemde adoptie door homokoppels “pervers”. Hij zou volgens rechtengroepen ook spelen met het idee om een wetgeving in te voeren zoals in Hongarije, die het verbiedt om minderjarigen bloot te stellen aan homo- of transseksualiteit, op tv, in boeken of op school.  

Maar zelfs als Fico niet aan de macht komt, is de kans klein dat er op dit vlak verandering komt in Slovakije, waar meer dan 60 procent van de bevolking geen uitbreiding van homorechten wil. Slechts 2 van de 25 partijen die meedoen aan de verkiezingen hebben dat in hun programma. En maar een van de twee - de grootste uitdager van Fico, Progressief Slovakije - maakt een kans om deel uit te maken van de regering. En dan nog zou die partij samen moeten regeren met conservatievere coalitiepartners.

In de peilingen is het een nek-aan-nekrace voor wie de grootste partij wordt: SMER-SD van Fico, of Progresivne Slovensko, Progressief Slovakije. Die wordt geleid door Michal Simecka, nu vicevoorzitter in het Europees Parlement, en is ook de partij van de president van Slovakije, Zuzana Caputova. De partij is – zoals de naam zegt – progressief, staat wel achter een uitbreiding van LGBTQ-rechten en wil Oekraïne politiek en militair blijven steunen.

Maar geen van beide partijen zal groot genoeg zijn om alleen een regering te vormen. Er zal dus een coalitie gevormd moeten worden. Hoe die eruit zal zien, zal afhangen van de kleinere partijen: hoe die scoren, en met wie ze in zee willen gaan.

Volgens analisten zou Fico er wel het beste voor staan om een coalitie te kunnen vormen. Er is een partij die waarschijnlijk een bepalende rol zal spelen in de coalitievorming. Die partij wordt geleid door een oud-partijgenoot van Fico, Peter Pellegrini. Die volgde hem op als premier nadat Fico moest aftreden in 2018. Daarna scheurde hij zich af en richtte zijn eigen partij op.