Bouwsector in zwaar weer: ‘We zitten in een neerwaartse spiraal die moeilijk te doorbreken lijkt’

“Wij kijken tegen een omzetdaling van zo’n 35 procent aan”, zegt een in nieuwbouw gespecialiseerde aannemer die niet met zijn naam in de krant wil. “Mensen wachten af, en dat laat zich voelen in het aantal opdrachten. Het is momenteel een kwestie van overleven.”

De fors duurdere prijzen voor bouwen en verbouwen laten zich voelen in de bouwsector. Volgens Embuild, de vroegere Confederatie Bouw, bevindt de sector zich daardoor in zwaar weer. Uit een bevraging van ruim 420 bouwbedrijven blijkt dat ruim de helft met minder goed gevulde orderboeken kampt. Meer dan 60 procent van de in nieuwbouw gespecialiseerde bedrijven verwacht dat 2024 nog slechter wordt.

De donkere wolken boven de sector tonen zich ook al in de faillissementscijfers: de eerste negen maanden van dit jaar gingen 1605 bouwondernemingen failliet. Dat zijn er 8,3 procent meer dan in dezelfde periode vorig jaar, blijkt uit cijfers van handelsinformatiekantoor GraydonCreditsafe. “Het is vooral problematisch dat de netto aangroei van bouwbedrijven nu al twee jaar in vrije val is”, zegt Embuild-CEO Niko Demeester. “Tijdens de eerste zes maanden van dit jaar kwamen er slechts 819 bouwondernemingen bij. Dat zijn er een goede 1.000 minder dan tijdens het eerste semester van 2022, en zo’n 3.500 minder dan tijdens de eerste zes maanden van 2021. Het toont duidelijk aan dat de bouw het moeilijk heeft.”

De Bouwunie, die vooral kleine en middelgrote bouwbedrijven verenigt, wijst erop dat er in de eerste zes maanden van 2023 slechts 18.931 nieuwe woningen zijn vergund. “Dat zijn er voor het eerst in zes jaar minder dan 20.000”, zegt gedelegeerd bestuurder Jean-Pierre Waeytens. “Onze leden geven al langer aan dat de bouw van gezinswoningen achteruitgaat. Ook de vraag naar totaalrenovaties valt terug. We zitten in een neerwaartse spiraal die moeilijk te doorbreken lijkt.”

Met de Bouwbarometer peilt de Bouwunie vier keer per jaar naar het klimaat in de bouwsector. “De tendens is dat orderboekjes minder ver in de toekomst gevuld raken”, zegt Waeytens. “Sommige bedrijven moeten al mensen ontslaan omdat er onvoldoende werk is voor iedereen.”

Een combinatie van factoren zorgt er volgens de sector voor dat mensen minder staan te springen om te bouwen of te renoveren. Zo bedraagt de rentevoet voor hypothecaire leningen momenteel ongeveer 3,5 procent, terwijl dat in 2021 nog 1,25 procent was. “We merken dat veel mensen het door de gestegen rente moeilijk hebben om hun lening rond te krijgen”, zegt Isabel Lapeirre van Lapeirre Woningbouw. “Wat voorheen net wel haalbaar was, is dat nu vaak net niet.”

Uit cijfers van de Nationale Bank blijkt dat er in de eerste helft van 2023 zo’n 143.000 hypothecaire leningen werden afgesloten. Dat zijn er respectievelijk 39 en 52 procent minder dan in 2022 en 2021. “Daarnaast lag het aantal aangevraagde leningen voor nieuwbouwprojecten en voor aankoop plus verbouwing in de eerste helft van dit jaar ruim de helft lager dan in 2021”, zegt John Romain van Immotheker. “Een dramatische daling.”

Al ziet Lapeirre stilaan een kentering. “Mensen die zich lieten afschrikken door de hogere rente, komen tot het inzicht dat een daling er niet meteen zit aan te komen.” Een analyse die Romain deelt: “De rentestijging lijkt helaas nog niet voorbij. Als je een huis wil en kunt kopen, is het beter om dat nu te doen.”

Verlaagd btw-tarief

Een tweede factor die (ver)bouwers twee keer doet nadenken zijn de gestegen prijzen van bouwmaterialen. “Die liggen gemiddeld 20 à 30 procent hoger dan voor de coronacrisis”, zegt algemeen aannemer Patrick Bruggeman van Home Touch. “De prijzen zijn inmiddels gestabiliseerd, maar lijken niet meteen terug te zullen dalen. Dat vreet aan de koopkracht. Normaal is ons orderboek tot acht maanden vooruit volgeboekt, nu is dat drie à vier maanden.”

Tot slot zorgt de onzekerheid over het btw-tarief op sloop en heropbouw voor twijfel bij kandidaat-bouwers. Begin 2021 verlaagde de federale overheid het btw-tarief voor slopen en opnieuw bouwen van 21 naar 6 procent. Eind dit jaar loopt die tijdelijke maatregel normaal af, met uitzondering van 32 steden waar voordien al een lager btw-tarief gold. De Vivaldi-partijen konden het nog niets eens worden over een verlenging van de maatregel.

“Wie nu denkt aan sloop en heropbouw, stelt de beslissing daarover uit tot er meer duidelijkheid is over hoeveel het project zal kosten”, zegt Lapeirre. “Je merkt dat de onzekerheid weegt op de mensen.”

Om de activiteiten opnieuw aan te zwengelen, pleit de sector voor een permanente verlaging van het btw-tarief voor sloop en heropbouw. “Wij roepen op die maatregelen definitief te verankeren tijdens de federale begrotingsgesprekken”, zegt Demeester. “Dat is niet alleen goed voor de sector, het helpt ons ook om de klimaatdoelen te realiseren.”

De sector heeft wel enkele uitzonderlijk goede jaren achter de rug. Ook op langere termijn ziet het er vrij rooskleurig uit, aangezien al onze woningen tegen 2050 energielabel A moeten halen, terwijl momenteel minder dan 5 procent aan die norm voldoet. Hoe dramatisch is de huidige terugval dan? “De coronacrisis heeft de sector in de kaart gespeeld en ook de toekomst ziet er goed uit”, zegt Demeester. “Maar op korte termijn dreigt een explosieve cocktail de sector te doen stilvallen.”