Het eenzijdig verzoekschrift van Conner Rousseau, wat is dat nu precies? ‘In het buitenland zijn ze jaloers’

Vorige week verkreeg Vooruit-voorzitter Conner Rousseau via een rechtbank een publicatieverbod van een artikel van Het Laatste Nieuws en een reportage van VTM Nieuws over zijn mogelijk racistische uitspraken in Sint-Niklaas. Hij deed dat via een eenzijdig verzoekschrift.

Dat is een uitzonderlijke procedure, want ons recht is in principe gebaseerd op tegenspraak, dat is hier expliciet niet het geval: het is eenzijdig. Het volstaat om een advocaat een verzoekschrift te laten bezorgen aan de rechtbank. De rechtbankvoorzitter hoeft je niet eens te ontvangen en levert binnen enkele uren of ten laatste de volgende werkdag de beschikking af. Die beschikking is soms zo kort dat de rechter ze gewoon op het ingediende verzoekschrift zelf schrijft. Een uitgebreide motivatie is niet nodig.

“We mogen heel kritisch zijn over de snelheid van de Belgische justitie, maar op dit vlak benijden veel collega’s in het buitenland ons”, zegt Benoît Allemeersch, advocaat en rechtsprofessor aan KU Leuven. “Het is een extreem snelle manier om een tussenkomst van een rechter te verkrijgen.”

Het Laatste Nieuws en VTM Nieuws tekenden maandag derdenverzet aan, dat volgens media- en grondwetsspecialisten een grote kans van slagen heeft. Dat derdenverzet wordt pas tien dagen later door de rechtbank behandeld. In vergelijking met de snelheid van een eenzijdig verzoekschrift duurt het dus vrij lang om het weer ongedaan te maken.

Allemeersch verklaart. “Voor een derdenverzet kun je ook een verkorting van dagvaardingstermijn vragen. Dat kan via... een eenzijdig verzoekschrift.” Dat hebben de redacties dus niet gedaan.

Van openbare verkoop tot staking

Een eenzijdig verzoekschrift wordt voor veel toepassingen gebruikt. Ten eerste kan het gaan om specifieke procedures, zoals de aanstelling van een notaris voor een openbare verkoop van een onroerend goed.

Het kan ook gebruikt worden bij een onbekende tegenpartij. Zo gebruiken werkgevers het soms om stakingen te breken, omdat vakbonden geen rechtspersoonlijkheid hebben. Delhaize zette het dit jaar nog in tegen de stakingspiketten en werd later door de rechtbank in het ongelijk gesteld. FIRM, het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens, maakt zich zorgen over die praktijk.

Ten derde zijn er de situaties waarbij hoogdringendheid kan worden aangetoond, om eventuele schade te vermijden. Denk aan een werknemer die ervandoor gaat met gevoelige info of de burger die deze zomer het reuzenrad in Middelkerke weg wilde.

Soms is een eenzijdig verzoekschrift nodig voor een verrassingseffect. Wie overspel wil laten vaststellen door een gerechtsdeurwaarder – wat nu minder vaak gebeurt – heeft een eenzijdig verzoekschrift nodig zodat die de woning van de minnaar kan betreden.

Ook zijn er verschillende voorbeelden van eenzijdige verzoekschriften om publicaties in de media tegen te houden, hoewel zulke preventieve censuur verboden is volgens de grondwet. Daarbij hoort de kanttekening dat het bijvoorbeeld bij compromitterende beelden niet altijd duidelijk is of het om vrije meningsuiting gaat.

Twintig jaar geleden liet Phaedra Hoste magazine Menzo uit de rekken halen, omdat ze wist dat die seminaaktfoto’s van haar bevatten, terwijl ze zelf net foto’s had verkocht aan Playboy. Na derdenverzet kreeg Menzo gelijk. Het publicatieverbod woog niet op tegen de persoonlijke schade die de publicatie Hoste zou kunnen berokkenen.

Ook tv-figuur Jean-Marie Pfaff trok met een eenzijdig verzoekschrift naar de rechtbank omdat hij wist dat TV Familie een artikel wilde publiceren over de financiële situatie van zijn familie. Hij kreeg net als Hoste na derdenverzet ongelijk.

Ook televisiezenders krijgen er geregeld mee te maken. In 2001 kon een neurochirurg een reportage van RTBF over medische risico’s tegenhouden. De RTBF vocht de zaak tevergeefs aan, tot bij het hof van cassatie. In de zaak-RTBF tegen België maakte het Europees Hof in Straatsburg in 2011 duidelijk dat een preventief verbod via de rechter onvoldoende wettelijke basis heeft en een bedreiging vormt voor de expressievrijheid.

Niet populairder

Navraag bij de Antwerpse rechtbank van eerste aanleg leert dat er daar “iets meer verzoeken wat betreft persartikelen merkbaar zijn, maar niet significant”. Het totaal aantal eenzijdige verzoekschriften bij de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg blijft vrij constant, blijkt uit cijfers. Die zijn relatief – de brede toepassing van het eenzijdig verzoekschrift bemoeilijkt het duidelijke cijfers te ­krijgen – maar niemand ziet een fundamentele toename.

“Dat komt doordat je zo’n eenzijdig verzoekschrift enkel kunt doen met een advocaat, vanuit het idee dat die een eerste filter is om de noodzakelijkheid ervan in te schatten”, zegt Allemeersch. “Zo’n advocaat kost geld en vormt een drempel. Blijkt achteraf dat je de rechtbank hebt misleid, dan kan dat zelfs tot schadevergoedingen leiden.”

Woensdag raakte bekend dat ‘t Scheldt-baas Gert Van Mol naar de rechtbank trekt om artikels van Humo over de nieuwssite te laten verwijderen. Ook hier gaat het om een snelle procedure, in kort ­geding, maar niet via eenzijdig verzoekschrift. Dat geeft Humo de kans om zich donderdag in de rechtbank te verdedigen tegen een eventuele censuur van de artikels.