De poppy is ‘te Brits’ en dus moet de sierui een inclusiever WO I-herdenkingssymbool worden

“Dit is heilige grond voor ons”, zegt Eric Casarotto, die met zijn pupillen langs de militaire graven op Essex Farm Cemetery struint. Ze komen uit de Canadese provincie Ontario, en delen dus hun heimat met de arts die op deze plek – of toch ergens in de buurt – een hoopvolle flard tekst optekende: ‘In Flanders Fields the poppies blow’, de rode klaproos als eerste teken van leven op een veld van verwoesting.

Voor Casarotto blijft het een krachtig symbool, een eerbetoon aan jonge mannen die hun leven gaven en een land – Canada dus – dat in de nasleep van die opoffering de onafhankelijkheid verwierf. Toch plant hij zonder morren een bloembol in de graslijn langs de begraafplaats, die volgende zomer geen rode klaproos maar een paarse sierui oplevert. “Herdenking is gelaagd”, zegt hij. “Deze nieuwe bloem doet niets af aan de klaproos.”

In totaal 50.000 sieruien of alliums zullen de komende weken op een dertigtal herdenkingssites aangeplant worden. Behalve goed voor bijen en vlinders, moet het landschap op die manier ook een “meerstemmig verhaal vertellen”, zegt projectcoördinator Eline Adam (Westtoer). “Een bloem die niet enkel militaire slachtoffers maar ook burgerslachtoffers herdenkt, over alle nationaliteiten heen.”

Eenzijdig Britse bril

Het is geen zet “tegen de poppy”, benadrukt Adam, al voelt het wel een beetje aan alsof je dé herdenkingsbloem naar de kroon steekt. “Terwijl de klaproos eigenlijk om te beginnen al geen neutraal symbool is, maar puur gelinkt aan de Commonwealth-landen”, zegt historicus Dominiek Dendooven van In Flanders Fields Museum. De korenbloem van de Fransen, het vergeet-mij-nietje van de Duitsers of het madeliefje van de Belgen wordt soms een beetje over het hoofd gezien.

Het is een kritiek die ze bij het museum weleens horen: dat de bril waarmee er naar de Groote Oorlog wordt gekeken, soms wat te eenzijdig Brits is. Niet toevallig is er de laatste jaren een wildgroei aan symbolen die een erg specifieke groep in de bloemetjes zetten, zelfs dieren hebben er nu een.

Maar ook een neutrale, overkoepelende herdenkingsbloem in het landschap beantwoordt aan een nood, zegt Dendooven. “Er is het voorbije decennium een duidelijke tendens richting een inclusievere kijk op herdenking, die oog heeft voor álle slachtoffers.”

Er is natuurlijk evengoed een duidelijke tendens richting een meer geregisseerde en gemarketeerde kijk op herdenking. Een sierui kan je gericht aanplanten, onkruid zoals de klaproos is onvoorspelbaar. Die 50.000 bloembollen in de grond moeten straks hopelijk een zaadje in de hoofden planten van wie achteloos deze begraafplaatsen voorbij rijdt. Een simpele boodschap: dat er iets te herinneren valt.

“Jongeren in deze streek zijn vaak weinig op de hoogte van wat er zich hier heeft afgespeeld”, zegt Lieve, die als vrijwilliger voor Westtoer werkt. Aan mensen die van heinde en verre komen om in de archieven het oorlogsverleden van een overgrootouder uit te spitten, is er geen gebrek. Maar vijf jaar na de de eeuwviering van Wereldoorlog I, dreigt de brede interesse toch wat te “vervagen”, zegt ze, zelfs in deze Westhoek. “Als we er niet meer over denken of spreken, raakt een mens vergeten.”

Poppy police

Opvallend: alle lokale besturen en beheerders van de militaire begraafplaatsen – de Commonwealth War Graves Commission, de Franse Ambassade en de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge – zetten hun schouders onder de nieuwe herdenkingsbloem. Alleen het Belgische War Heritage Institute laat de sierui aan zich voorbijgaan en houdt rond Belgische militaire begraafplaatsen vast aan het madeliefje als symbool. Voor meer uitleg was de organisatie niet bereikbaar dit weekend.

Een grote reden hoeven we daar volgens Dendooven niet achter te zoeken. Het blijft an sich een bloem, het is niet alsof de Westhoek hier even Tolkien-gewijs besluit dat er plots ‘one flower to rule them all’ zal zijn. En het is al zeker niet zo dat BBC-presentatoren of Premier League-voetballers een sierui als broche zullen dragen wanneer 11 november nadert, benadrukt Dendooven.

Nochtans zou de klaproos aan de andere kant van het Kanaal wel wat neutraliteitspolitiek kunnen verdragen. Zoals de Piet-discussie elk jaar oplaait in de lage landen in aanloop naar 6 december, is er in het Verenigd Koninkrijk steevast discussie over de politieke lading van de klaproos.

Critici zien een symbool van militarisme, en dragen soms als vorm van protest een witte klaproos. Voorstanders spelen dan weer graag ‘poppy police’, en klagen via sociale media over bekende personen die er tijdens een uitzending, optreden of wedstrijd geen dragen. Zo leidt de klaproos niet tot verbinding, maar tot ontbinding in herdenkingstijden.

“Ach, dat zijn toch ook vaak kleine relletjes die door media worden uitvergroot”, zegt Michael Bemrose, die vanuit Leicester is afgezakt naar Essex Farm Cemetery. “Het is gewoon een keuze. Draag je er een, mij goed. Draag je er geen, mij ook goed. Net zo goed kan ik die klaproos een mooi symbool vinden én hier een sierui in de grond steken. Zo moeilijk is het toch allemaal niet?”