Hij slaapt elke dag ergens anders: dit is het mysterieuze brein achter de aanval van Hamas

“We hebben besloten een einde te maken aan de voortdurende misdaden tegen ons volk, aan het niet respecteren van de internationale wetten en resoluties. De vijand moet begrijpen dat de orgie van de bezetting niet langer ongestraft kan voortduren.”

In de video die Hamas enkele uren na de aanval op Israëlische bodem de wereld heeft ingestuurd, is een schimmige figuur te zien die met rustige stem uitlegt waarom de aanval werd ingezet. De man die spreekt, is meer dan waarschijnlijk Mohammed Deif, de militaire leider van Hamas en volgens internationale experts het brein achter de verrassingsaanval.

Niemand in het Westen weet hoe Deif er nu uitziet en hoe zijn stem precies klinkt. Van de man die in 1965 werd geboren in een ­Palestijns vluchtelingenkamp is slechts één korrelige foto bekend toen hij nog een twintiger was. Dat hij in Gaza verblijft, is zeker, maar een vaste verblijfplaats heeft hij er al decennia niet meer. Elke avond slaapt hij ergens anders. Er is waarschijnlijk geen huis in Gaza waar hij niet welkom is. Het maakt dat hij voor de Israëlische veiligheidsdiensten onvindbaar is. Bij de aanslagen die zij op zijn leven hebben uitgevoerd, is hij een arm en een been verloren, maar telkens kon hij ­ontsnappen. Zijn vrouw en dochter kwamen in 2014 wel om het leven bij een van die aanslagen.

Palestijnse halfgod

Deif is voor de meeste Palestijnen een halfgod en met deze grootschalige verrassingsaanval is zijn status alleen maar goddelijker geworden. Mensen die hem hebben gekend toen hij nog geen ondergedoken leven leidde, zijn het erover eens dat Deif nooit een toegeving zal doen aan Israël. Voor hem is er maar een oplossing: de staat Israël moet worden vernietigd. “We moeten een einde maken aan de illusie dat ze ooit veilig zijn in het land dat ze bezetten”, zou hij ooit gezegd hebben. Daarom wil hij dat de Palestijnen hen ook bevechten op Israëlisch grondgebied.

Waarschijnlijk radicaliseerde Deif vanaf zijn jeugd. In de jaren 50 streden zijn vader en zijn oom tegen Egypte, dat toen Gaza bezette. Toen Hamas eind 1987 ontstond in de naweeën van de eerste intifada, studeerde Deif aan de Islamitische Universiteit van Gaza, waar de invloed van de Moslimbroeders altijd zeer groot is geweest. Hamas ontstond vanuit de Moslimbroederschap. Als student speelde hij ook toneel, maar de Palestijnse zaak was altijd zijn belangrijkste bekommernis.

LEES OOK. LIVE. Israël blijft bombardementen uitvoeren op Gazastrook na aanval door Hamas

Lessen uit Oekraïne

Vanaf het begin was hij in de eerste plaats geïnteresseerd in de militaire strijd. Van Yahya Ayyash, een van de legendarische bommen­makers van Hamas, leerde hij het vak. Ayyash kwam in 1996 om het leven bij een Israëlische moordaanslag. Toen al was Deif een belangrijk man binnen de brigades van Qassam, de gewapende arm van Hamas, en zijn ster bleef rijzen.

Hij werd een van de drijvende krachten achter het immense ­tunnelsysteem dat Hamas aanlegde toen Israël de Gazastrook hermetisch begon af te sluiten. Via de tunnels konden wapens en materieel om raketten in elkaar te knutselen, binnengesmokkeld worden. Hoewel Egypte zegt dat de meeste tunnels intussen zijn afgesloten, komen er nog altijd onderdelen Gaza binnen.

(Lees verder onder de foto)

Bij de aanval van zaterdag blijken ook kamikaze-drones een belangrijke rol te hebben gespeeld. Op een filmpje is te zien hoe ze de Israëlische luchtafweersystemen ontregelen. Het lijkt erop dat Hamas geleerd heeft uit de oorlog in Oekraïne, waar drones een grote rol spelen. Die ‘innovatie’ draagt de handtekening van Deif. Hij wordt beschouwd als een vernuftig militair strateeg.

Bij de Hamas-aanval zouden ook kami­kaze­-drones zijn ingezet. Die ‘innovatie’ draagt de handtekening van Deif, een vernuftig militair strateeg

Contrast met Haniyeh

De vraag is hoelang Deif in het verborgene kan blijven. Het staat vast dat het Israëlische leger hem deze keer definitief wil uitschakelen. Zijn leven op de vlucht staat in groot contrast met dat van Ismail Haniyeh, sinds 2017 de politieke leider van Hamas. Haniyeh blijft schijnbaar ongestoord rondreizen in de Arabische wereld. Samen met andere Hamaskopstukken verblijft hij in het Qatarese Doha, waar de politieke organisatie haar hoofdkwartier heeft.

Haniyeh (60) en Deif zijn generatiegenoten. Hun ‘carrières’ lopen min of meer parallel. Ook ­Haniyeh studeerde in de jaren 80 aan de Universiteit van Gaza en ook hij is een Hamasmilitant van het eerste uur, maar hij klom op in de rangen van de radicale beweging onder de vleugels van medeoprichter sjeik Ahmed Yassin, tot 2004 de geestelijke leider. Toen Yassin om het leven kwam bij een Israëlische raketaanval, lag de weg voor Haniyeh open om nog belangrijker te worden. In 2006 was hij de man die Hamas een klinkende overwinning bezorgde bij de Palestijnse verkiezingen in Gaza. Het meer gematigde Fatah moest vertrekken. ­Haniyeh werd incontournabel.

(Lees verder onder de foto)

Heroïsch epos

In 2017 volgde hij Khaled Mashal op als politiek leider. Even leek dat een signaal dat Hamas een gematigdere koers zou gaan varen. Haniyeh had immers de naam een pragmatischere politicus te zijn. In zijn toespraken zei hij meermaals dat hij een Palestijnse staat kon aanvaarden binnen de grenzen van 1967, met Jeruzalem als hoofdstad. Maar het bestaansrecht van Israël heeft hij nooit met zo veel woorden willen erkennen. Wel ­onderhandelde hij geregeld met Israël over wapenstilstanden, al gebeurde dat altijd indirect, meestal via Egyptische bemiddelaars.

Met de aanval – Haniyeh sprak van een ‘heroïsch epos’ – lijkt ook daaraan definitief een einde te zijn gekomen. In een tv-toespraak was hij ook kritisch voor de Arabische landen die de voorbije jaren toenadering zochten met Israël. “Het zal jullie niet veiliger maken”, zei hij. Het lost ook het Palestijnse probleem niet op. En hij kondigde aan dat de oorlog niet beperkt zal blijven tot Gaza. Ook de westelijke Jordaanoever en Jeruzalem zullen in opstand komen.