Bijna 900.000 werknemers hebben te veel werkstress, vooral in zorgsector en onderwijs, blijkt uit bevraging van de SERV

Het zijn enkele vaststellingen uit de nieuwe werkbaarheidsmeting van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen of SERV, het overlegorgaan van de Vlaamse sociale partners) en diens onderzoekspoot Stichting Innovatie & Arbeid.

Die meting peilt sinds 2004 om de drie jaar naar de werkbaarheid van de jobs in Vlaanderen. "Werkbaar werk" betekent dat er geen klachten zijn over stress, motivatie, leermogelijkheden of werk-privébalans. Of met andere woorden, dat het werk je niet overspannen of ziek maakt, dat het aantrekkelijk en boeiend is en kansen biedt om bij te leren, en dat er genoeg ruimte is voor gezin en sociaal leven.

"De cijfers evolueren voorzichtig positief", zei SERV-voorzitter Caroline Copers bij de voorstelling van de zevende editie van de werkbaarheidsmeting.

Voor de studie werden 8.900 mensen in Vlaanderen bevraagd die effectief aan het werk zijn (dus geen langdurig zieken bijvoorbeeld). Terwijl in 2019 minder dan de helft van de bevraagden (49,6 procent) geen enkele werkbaarheidsklacht had, is dat in 2023 opnieuw boven de 50 procent gegaan, tot 51,8 procent. Tegenover de eerste meting in 2004 is er veeleer sprake van een stabilisering.

Van de vier mogelijke werkbaarheidsknelpunten is het leerdeficit (klachten over te weinig leermogelijkheden) sinds 2004 het sterkst gedaald. Nog 13,6 procent van de werknemers geeft dergelijke klachten aan, tegen 22,6 procent twintig jaar geleden. De motivatieproblemen en de werk-privébalans bleven zowat stabiel, met respectievelijk 18,8 en 12,9 procent.

Het grootste knelpunt is al sinds het begin van de metingen de werkstress. In 2004 ging het om 28,9 procent, in 2023 is dat opgelopen tot 36,1 procent (al is dat een lichte daling tegenover 2019).

Dat betekent dat zowat 895.000 werknemers in Vlaanderen te kampen hebben met werkstressklachten. "Een derde hiervan of omgerekend 330.000 werknemers lopen een verhoogd risico op burn-out", aldus de SERV. Per sector bekeken, hebben vooral werknemers in de zorg (42 procent) en het onderwijs (47,2 procent) veel werkstressklachten.

Behalve naar de vier werkbaarheidsknelpunten peilt de werkbaarheidsmeting ook naar een aantal risicofactoren: autonomie, afwisseling in het takenpakket, de relatie met de baas, de werkdruk, emotionele en fysieke belasting. Die gingen er allemaal op vooruit tegenover 2019.

De verschillende verbeteringen zijn voor een deel te verklaren door de veranderende samenstelling van de arbeidsmarkt, met steeds minder arbeiders. Zij hebben vaker klachten over te weinig autonomie of onvoldoende afwisseling, over te weinig leermogelijkheden of een hoge fysieke belasting.

Daarnaast speelde ook de conjunctuurdip van begin 2023, toen de rondvraag werd uitgevoerd, een rol. Wanneer het economisch wat minder goed gaat, daalt de werkdruk op de werkvloer vaak een beetje.

Volgens de SERV kan er ook een impact zijn omdat werkbaar werk de voorbije jaren bespreekbaarder is geworden, omdat bedrijven meer inspanningen doen of nog door het beleid. Zo lanceerde de Vlaamse regering eind 2018 het actieplan werkbaar werk en kwamen er werkbaarheidscheques.

Of ook de coronacrisis en het telewerk een impact hebben, is nog niet meteen duidelijk. Er werd wel gepeild naar de gevolgen van telewerken op het welzijn van de werknemers, maar die resultaten moeten nog verwerkt worden, aldus Ria Bourdeaud'hui van de Stichting Innovatie & Arbeid.

SERV-voorzitter Copers benadrukte het belang van investeren in werkbaar werk. Werknemers die geen werkbaarheidsklachten hebben, zijn minder vaak ziek, zijn minder snel geneigd een andere job te zoeken en zien het vaker zitten om door te werken tot aan hun pensioen.

"Investeren in werkbaar werk loont. Het is niet alleen goed voor de mensen zelf, maar ook voor de werkgever en zelfs voor de hele samenleving", stelde ze. Copers riep de Vlaamse regering op om ook tijdens de volgende legislatuur te blijven inzetten op meer kwaliteitsvolle jobs.

Vlaams minister van Werk Jo Brouns (CD&V) reageert tevreden dat de werkbaarheidsgraad, na een dieptepunt in 2019, de afgelopen 6 jaar nog nooit zo hoog was.

"Net zoals de SERV vind ik dat deze cijfers aantonen dat de investeringen die we samen met de sociale partners deze legislatuur rond deze thematiek gedaan hebben, denk bijvoorbeeld aan de werkbaarheidscheques of de opleidingsincentives, absoluut lonen. Als we alle krachten bundelen ben ik ervan overtuigd dat we nog meer mensen aan de slag kunnen houden in een gezonde en werkbare job. Ik zal daarom deze legislatuur nog verdere initiatieven in samenspraak met de sociale partners en het brede werkveld van HR-experten en preventieadviseurs."

"De studie maakt nog maar eens duidelijk dat de krapte op de arbeidsmarkt mee veroorzaakt wordt door de uitval van personeel", reageert Vlaams Parlementslid Thijs Verbeurgt van Vooruit. "Kijk naar de tekorten aan leerkrachten en zorgpersoneel. Werk in deze sectoren opnieuw werkbaar maken, is cruciaal om het tekort aan personeel op te lossen." 

De socialistische partij stelt onder meer voor om de ondersteuning die kmo's krijgen, gerichter in te zetten. "Vandaag gaat maar een klein deel rechtstreeks naar het verbeteren van personeelsbeleid. Vooruit wil deze middelen veel doelgerichter inzetten om op deze manier het risico op burn-out en lichamelijke klachten bij werknemers te voorkomen. Elke euro die we investeren in bescherming van onze werknemers rendeert op lange termijn", klinkt het. De partij pleit ook voor een expertisecentrum.