Gedonder in de architectuurwereld: ‘We vragen ons soms af waar oude architecten naartoe gaan’

“Eigenlijk kan je enkel architect zijn als je van een geprivilegieerde achtergrond komt. Mocht ik geen familie hebben gehad waarvan ik wist dat ik erop kon terugvallen als ik ziek zou worden, dan zou ik dit beroep gewoon niet kunnen doen.” Dat Mathilde Jacobs (29) nog altijd architect is, heeft alles te maken met haar passie voor het beroep en de combinatie met een halftijds job als leerkracht aan de Sint-Lukas Kunsthumaniora Brussel.

Wie als architect begint te werken, moet na zijn studies twee jaar stage lopen. De Orde van Architecten legde minimumtarieven vast. Voor beginnende stagiairs, die doorgaans als zelfstandige (moeten) werken, is dat een uurtarief van 13,92 euro bruto. Na 18 maanden is dat 22,32 euro.

“Toen ik begon als stagiair verdiende ik 11 euro per uur (de bedragen werden de laatste jaren geïndexeerd, PG)”, zegt Jacobs. “Netto verdiende ik toen zo’n 900 euro per maand. Pittig om mee rond te komen.” Het bureau waar Elena Verelst haar stage deed, kon haar zelfs het minimumloon niet geven. “Tegen het einde van de stage moest ik 19,5 euro verdienen. Ik kreeg 16 euro per uur. Ik denk dat ik tegen dan zo’n 1.200 euro netto overhield op maandbasis.” Om haar werkgever niet in de problemen te brengen, loog Verelst daarover tijdens het verplichte halfjaarlijkse stagegesprek bij de Orde van Architecten.

Geen gegevens

Er zijn nauwelijks gegevens over hoeveel architecten verdienen. Fondsen voor een grondige studie kreeg interieurarchitect en gastprof aan de KU Leuven Paulien Gekiere niet. Dus organiseerde ze zelf een bevraging bij 236 mensen via het Instagram-account Dear Architects. “155 van de mensen die ze invulden, waren jonger dan 30 jaar. Als je weet dat er 1.712 architecten onder de 30 jaar ingeschreven zijn bij de Orde van Architecten, kun je de steekproef op zijn minst significant noemen.”

Gekiere berekende dat een ongehuwde starter zonder kinderen 21,03 euro per uur zou moeten verdienen om aan het gewaarborgde minimuminkomen van 1.954,99 euro bruto te komen. De helft van de respondenten tussen 23 en 26 jaar komt daar niet aan. “Dat een stagiair weinig verdient, zal de publieke opinie wel aanvaarden”, zegt Gekiere. “Het probleem is dat je na de stage je nog lang blijft worstelen met een laag loon. In de leeftijdscategorie 27 tot 29 jaar kwam 13 procent van de respondenten niet aan het gewaarborgde minimuminkomen.”

Die minimumtarieven zetten wel een standaard voor de hele carrière en sector, zegt beroepsvereniging Netwerk Architecten Vlaanderen (NAV). “Stel: een beginnende architect krijgt er een kleine opdracht bij. Dan vertrekt hij van het minimumtarief om zijn eigen tarief te bepalen”, zegt directeur Steven Lannoo. “Dan zit je nog altijd niet aan wat een hoogopgeleide met veel verantwoordelijkheid normaal verdient. Maar dat sijpelt wel door in de hele markt.” Dat ze elkaar beconcurreren, leidt tot een race to the bottom waarbij niemand het ereloon fiks hoger kan zetten.

Het noopt jonge architecten tot de vraag: blijf ik dit doen? Pierre Jadoul (27) vermoedt dat de vraag zich over enkele jaren opdringt “als er kinderen of de afbetaling van een huis aan te pas komen”. “Er zijn mensen die kiezen om voor de overheid te gaan werken, bijvoorbeeld. Of ze werken een aantal jaren heel hard om hun eigen bureau uit de grond te stampen.” Die twijfel over het beroep komt terug in verschillende gesprekken met jonge architecten. “We vragen ons soms af waar oude architecten naartoe gaan”, zegt Verelst. Dat is geen nieuw verhaal. In 2015 zei 41,5 procent van de architecten in een NAV-bevraging te overwegen ermee te kappen.

Benchmark

Niemand beticht architectenbureaus, waarvoor architecten doorgaans als zelfstandige werken, ervan bewust stagiairs uit te buiten. “Het grootste probleem is de wedstrijdcultuur in Vlaanderen”, zegt Lannoo. Een opdrachtgever, zoals de overheid, vraagt een aantal bureaus om een ontwerp en kiest het beste dossier. “De kans om zo’n opdracht binnen te halen is bijvoorbeeld één op zeven”, zegt Lannoo. “Grijp je daarnaast, dan krijg je niets of peanuts. Wie een wedstrijd wint, moet compenseren voor de zes gemiste kansen.”

NAV roept de Orde van Architecten op een overleg met de hele sector op te starten. “Dat architecten onvoldoende gewaardeerd worden voor de prestaties die ze leveren, geldt niet alleen voor jonge architecten, maar voor nagenoeg alle architecten”, zegt Orde-voorzitter Jan Melis. Hij wijst erop dat architecten met onnoemelijk veel zaken rekening moeten houden, van opdrachtgevers tot overheden, omwonenden en complexe regelgeving. “Dat maakt het moeilijk om bij het begin van een opdracht de totale omvang van de te leveren prestaties in te schatten. Als een aannemer extra werk moet uitvoeren, stelt niemand zich vragen bij de meerkosten. Doordat een architect een dienst levert, is dat minder zichtbaar en ligt dat moeilijker.”

Dat laatste ondervindt Jacobs, die na vijf jaar haar eigen bureau Collective Architectuur oprichtte. Klanten stellen haar ereloon – ze schat halftijds zo’n 1.300 euro per maand te verdienen – altijd ter discussie. “Ze kunnen niet vatten wat ons takenpakket inhoudt. Over het loon van een dokter of bakker discussiëren we niet. Bij een architect vinden we dat de normaalste zaak van de wereld.”