Hoe Europa worstelt zich te positioneren tegenover Israël: ‘Von der Leyen is niet meer beschaamd om haar moreel kompas te laten varen’

“Oorlogsmisdaden.” Een jaar geleden nam Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen die term expliciet in de mond, toen Rusland het Oekraïense elektriciteitsnet onder vuur nam. Wie burgers de toegang tot water, elektriciteit of verwarming ontziet, stelt “pure terreurdaden”, klonk het toen. In het huidige tijdsbestek leest die boodschap nogal wrang.

Toen de Israëlische minister van Defensie maandag in de nasleep van de aanval van Hamas een “complete belegering” aankondigde, en de Gazastrook afsneed van elektriciteit, voedsel, water en brandstof, was de conclusie van Von der Leyen namelijk helemaal anders. “We steunen volledig het recht van Israël om zichzelf te verdedigen.”

Nochtans is Israël al een duidelijke grens voorbij, stelt alvast de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN. Volgens het oorlogsrecht mogen er geen collectieve straffen opgelegd worden aan een burgerbevolking. Dat is hier het geval, besluit Volker Türk. Bij bombardementen verzaakt Israël bovendien aan de verplichting om burgers te waarschuwen.

Terwijl die bombardementen van de Gazastrook aanhouden, is de toon binnen de Israëlische legertop als volgt: precisie - en het vermijden van Palestijnse burgerdoden - lijkt volledig onderschikt aan de brutale jacht op het leiderschap van Hamas. Van het nakende grondoffensief vrezen waarnemers dat de menselijke tol erg hoog zal zijn.

Medeplichtigheid

De VS lijken trouwe bondgenoot Israël alvast geen strobreed in de weg te leggen. En Europa? Dat buigt zich over de financiële steun aan Palestijnse gebieden. Het heeft veel weg van een carte blanche voor Netanyahu, ook al stelt een oud-NAVO-diplomaat met veel ervaring in het Midden-Oosten aan De Morgen dat er “achter de schermen heel veel gesprekken lopen om te vermijden dat dit conflict uit de hand loopt”.

Veel Palestijnse burgers schipperen op dit moment “tussen angst en woede”, zegt Heide Vercruysse, werkzaam bij de Palestijnse ngo Bisan Center for Research and Development. “Dat Europa geen enkele actie onderneemt leidt tot veel verontwaardiging, ook al verbaast het niet.” Het gedogen van de agressie op Gaza en de onwil om een humanitair cordon te installeren, neigen volgens haar naar “medeplichtigheid”.

Een militaire vergeldingsactie zoals die van Israël moet nochtans ‘proportioneel’ blijven, bevestigen meerdere experts aan deze krant. Dat niemand on the record wil stellen hoever die proportionaliteit zich strekt, en waar een instantie als de EU de lijn moet trekken, toont alvast hoe gevoelig die denkoefening is.

Professor Jan Orbie (UGent), expert in Europese relaties, ziet dat de kwestie binnen de EU een “historisch gegroeide verdeeldheid” blootlegt over de Israëlisch-Palestijnse kwestie. “Het contrast met de eensgezinde Europese respons toen Rusland Oekraïne binnenviel, is bijzonder groot.”

Kondigde Hongaars Eurocommissaris Olivér Várhelyi maandag aan dat de EU ontwikkelingshulp aan Palestijnen zou opschorten, dan reageerde EU-buitenlandchef Josep Borrell met de boodschap dat er net méér hulp moet komen, gezien de humanitaire noodsituatie in Gaza. Het compromis: de EU gaat “zorgvuldig herzien” waar (financiële) hulpmiddelen precies terechtkomen.

Volgens Hugh Lovatt, expert Midden-Oosten bij denktank European Council on Foreign Relations, is de sluimerende kritiek dat EU-middelen in de schoot van een terreurorganisatie dreigen te vallen. “Alleen is er geen enkele vorm van ontwikkelingshulp die zo onder de loep van auditeurs ligt. Onregelmatigheden zijn nog nooit naar boven gekomen.”

Die ontwikkelingshulp was eigenlijk al een soort “terugvaloptie” voor Europa, stelt Jan Orbie. “Omdat Europese landen het niet eens raakten over een scherp standpunt in het bezettingsverhaal, heeft men de geldkraan opengedraaid. Dat was eigenlijk al een redelijk laffe oplossing. Landen die al langer aan het pleiten waren voor nog minder hulp, zoals Duitsland of Denemarken, lijken nu een slag thuis te halen.”

Daarmee dreigt Europa dit conflict net nog verder uit te diepen, stelt Lovatt. “Als je aan die ontwikkelingshulp raakt, zal de politieke instabiliteit in de regio alleen maar vergroten. Het is eigenlijk absurd dat deze discussie nu gevoerd wordt.” Borrell was de voorbije dagen een van de weinige hooggeplaatste EU-figuren die benadrukte: “De Palestijnse bevolking lijdt ook.”

Door niet eendrachtig te benadrukken dat Israëls recht op zelfverdediging grenzen heeft, verliest de EU volgens Lovatt aan geloofwaardigheid. “De dubbele standaard is moeilijk te negeren. De instelling die het meest vocaal is over het respecteren van internationaal recht, laat die principes nu los.”

Orbie merkt in die optiek op dat de EU de voorbije jaren onder het voorzitterschap van Von der Leyen meer openlijk de geopolitieke kaart is beginnen spelen. “Daarbij is het ook niet meer beschaamd om haar moreel kompas - dat sowieso al onder druk stond - te laten varen.”

Lovatt stelt het nog scherper: “De EU heeft in het Midden-Oosten simpelweg geen lessen meer uit te delen.” Als het dat probeert, lijkt er bovendien weinig oor naar. Dinsdag organiseerde Josep Borrell een noodvergadering met alle EU-buitenlandministers, die in Oman zitten voor een top.

Eli Cohen, de buitenlandminister van Israël, bedankte voor een deelname, zelfs vanop afstand.