Krijgen we opnieuw een kleine revolutie in het Vlaamse theaterlandschap? Waarom ‘Les Misérables’ relevant blijft

Al meer dan tweehonderd keer zag Mathijs Pater Les Misérables, maar tijdens de soundcheck in de Antwerpse Stadsschouwburg schieten de haren op zijn armen toch overeind wanneer de eerste noten van de ouverture gespeeld worden. Als resident director waakt hij over de kwaliteit van de Nederlandstalige tourproductie die in maart in première ging in Amsterdam. En daar komt heel wat bij kijken.

Terwijl gigantische decorstukken op hun plaats gezet worden voor een eerste doorloop in het Vlaamse theater en hoofdrolspeler Nordin De Moor een complexe stunt inoefent met de technische ploeg, blijft Pater ondanks de drukte erg kalm. Op creatief vlak heeft de voorstelling zijn waarde dan ook bewezen: de oorspronkelijk Franse musical was al in 53 landen te zien en nummers als 'I Dreamed a Dream' en ‘One Day More’ zijn intussen wereldberoemd.

Duffe ellende

Het succes valt niet te ontkennen, maar op papier lijkt Les Misérables niet bepaald massa-entertainment. De voorstelling, die gebaseerd is op het gelijknamige boek van Victor Hugo uit 1862, toont de duffe ellende die in het prerevolutionaire Frankrijk heerste.

Wanneer protagonist Jean Valjean een stuk brood steelt om een kind van de hongerdood te redden, wordt hij prompt tot negentien jaar gevangenschap veroordeeld. Na zijn straf neemt hij stiekem een nieuwe identiteit aan, maar een obsessieve politie-inspecteur zit hem op de hielen. Er ontwikkelt zich een kat-en-muisspel dat decennia duurt en pas een ontknoping kent bij de antimonarchistische Juniopstand van 1832, het symbool voor de strijd voor een betere wereld.

Hugo schreef zijn boek in een periode die getekend werd door politieke onvrede, ontwrichtende technologische ontwikkelingen en een pandemie. Volgens Pater hoeft het dan ook niet te verbazen dat de boodschap ook bij een modern publiek resoneert. “Ondanks alles is het een heel hoopvol verhaal”, zegt hij. “En in tijden waarin er overal oorlogen zijn, is het gevecht voor vrijheid nog herkenbaarder.”

De Franse première in 1980 was al matig succesvol, maar Les Misérables werd pas een fenomeen toen Britse theaterproducent Cameron Mackintosh op het toneel verscheen. Hij verzamelde een nieuw team rond zich om een Engelse herwerking te maken en die productie groeide uit tot de langstlopende West End-musical aller tijden.

Wie de voorstelling internationaal wil opvoeren, moet dat dan ook in samenwerking met de creatieve ploeg uit het Verenigd Koninkrijk doen. Zij hebben een precies idee van hoe alle personages eruitzien en hoe elke scène gespeeld hoort te worden. Voor Nederlandstalige producenten De Graaf & Cornelissen en Studio 100 betekent het dat ze een deel van hun autonomie verliezen.

De lat lag tijdens het castingsproces erg hoog en slechts vier Vlaamse acteurs kregen de kans om hoofdpersonages te vertolken. Naast De Moor maken ook Ianthe Tavernier, Goele De Raedt en Jonas Van Geel hun opwachting. “De Nederlandse cast heeft les gekregen om met een Vlaamse tongval te spreken en ook de humor is wat anders. Dat valt zeker bij de Thérnadiers, het herbergierskoppel, op.”

Bij de vorige passage in 1998 zorgde de voorstelling al voor een kleine revolutie in het Vlaamse theaterlandschap. De productie verkocht meer dan 380.000 tickets en toonde zo dat er vraag was naar de grote musicals die in de Angelsaksische wereld hun succes al bewezen.

Al dan niet op de barricade

Wanneer het doek in de Stadsschouwburg zondag opgaat, zal de show er wel wat anders uitzien dan 25 jaar geleden. Mackintosh en zijn kompanen zijn protectionistisch tegenover hun productie, maar willen naar eigen zeggen ook voorkomen dat Les Misérables een museumstuk wordt. Daarom werd de scenografie in alle producties enkele jaren geleden grondig hertekend. De gekende draaischijf met de barricade moest daarbij plaatsmaken voor een strakker decor waarin ook met projecties gewerkt wordt.

Mackintosh kreeg in Londen de wind van voren omdat zijn nieuwe versie volgens sommigen een manier zou zijn om kosten te besparen. Zeker omdat hij ook een deel van het orkest de laan uitstuurde en een soortgelijk trucje later herhaalde bij zijn langlopende Britse productie van The Phantom of the Opera.

“Het is jammer dat de originele barricade op de draaischijf er niet meer is, want die was erg indrukwekkend”, zegt Pater. “Maar wij hebben ook een enorm grote set die op alle fronten beweegt. Je hebt niet het gevoel dat je naar een kleinere versie kijkt. En die draaischijf is sowieso ook veel lastiger om mee op tournee te nemen.”

Wanneer Pater zijn ploeg later een feestelijke scène aan het eind van de voorstelling laat repeteren, wordt duidelijk wat hij bedoelt. Het leeuwendeel van de acteurs draagt nog trainingspakken, maar in hun complexe choreografie en imposante zang komt het Parijs van de negentiende eeuw tot leven. Wie zijn ogen fijnknijpt, waant zich al op de barricades waar de verloren levens in het oorlogsgeweld het pad plaveien naar een nieuwe wereld.

Les Misérables gaat op 15 oktober in première en speelt tot 8 januari in Antwerpen en Gent.