‘Ik zou niet verrast zijn als een kleine groep moslims op Vlaams Belang stemt’

De dag na ons gesprek heeft Mohamed Ouaamari zijn – zo hoopt hij – allerlaatste rijles ingepland. Acht jaar al probeert de schrijver en columnist zijn rijbewijs te behalen. Twee keer legde hij al vergeefs een examen af, nu moet het er eindelijk maar eens van komen.

“Jaren geleden heb ik met mijn voorlopige rijbewijs een vrij zwaar accident gehad”, zegt Ouaamari. “Het regende en ergens in Ranst ben ik in een bocht beginnen te slippen en tollen. Dat heeft me lang getraumatiseerd. Maar een auto kan soms handig zijn. Onlangs moest ik voor het eerst in Aalst zijn en met de trein ben ik vanuit Antwerpen tweeënhalf uur onderweg geweest. Terwijl ik dacht dat Aalst een centrumstad was?”

Ook aan zijn debuutroman werkte de Antwerpenaar, die als aanbodverantwoordelijke aan de slag is bij VTM GO, langer dan voorzien. Gesloten wegens omstandigheden ligt vanaf deze week in de winkel, maar op Ouaamari’s LinkedIn-pagina valt te lezen dat hij in juli 2020 aan het boek begon en dat het ‘normaal ergens in 2021’ zou verschijnen.

We zijn najaar 2023. Wat is er gebeurd?

“Dat is typisch voor mij: ik was te overmoedig. Ik weet eigenlijk niet waarom ik zo ambitieus was en het zo snel af wilde hebben. Groetjes uit Vlaanderen was toen net verschenen, mijn eerste non-fictieboek, en ik wilde blijven schrijven. Het was verslavend. Ik had het boek in zes maanden geschreven, ik dacht dat kunstje nog eens te kunnen herhalen. (lacht) Natuurlijk liep het niet zo vlot als ik had gedacht.”

Waarmee hebt u het hardst geworsteld?

“Met het geloofwaardig opbouwen van de personages. Het verhaal bedenken, de plot uitwerken: dat ging nog wel. Ik ben niet literair geschoold, dus wat doe je dan: je googelt ‘hoe schrijf ik een roman?’. Dan lees je wat over verhaaltechnieken, volg je enkele digitale lessen en luister je naar verschillende podcasts. Op die manier kom je al vrij ver. Maar een personage tot leven laten komen doe je niet in een-twee-drie.”

Dat vind je niet op Google?

“Het heeft best lang geduurd voor ik mijn personages wat emotionele diepgang kon geven. Dat ging schil per schil. Ik wist al vrij vroeg dat ik het Marokkaanse consulaat als arena wilde gebruiken, een plek waar weinig inkijk in is en waar ik veel humor in zie, over de absurditeit van grenzen en paspoorten. Eerst wilde ik zelfs een soort bureaucratische roman schrijven, maar dat werd al snel te moeilijk. Ik moest ook uit het consulaat komen, besefte ik, en zo ben ik beginnen te puzzelen: wat verlangt mijn personage? Welke leugen, welk onbereikbaar ideaal jaagt hij na? Dat was een van de tips die ik in een podcast hoorde en zo ben ik beginnen te bouwen.”

In café Sevilla, een Marokkaanse koffie- en ontbijtzaak op de Turnhoutsebaan in Borgerhout, druppelen de mannen ondertussen binnen. Eén voor één groeten ze de baas, bestellen ze een koffie of een thee en nestelen ze zich op de zitbanken in imitatieleer, terwijl de reusachtige televisieschermen aan de muur onafgebroken oorlogsbeelden uit Israël en Palestina tonen.

Met een dienblad vol eten voor zijn neus – brood, yoghurt, eieren, griesmeelpannenkoeken, olijven, koffie, thee, erwtensoep, salami, het houdt niet op – zegt Ouaamari dat hij hier graag komt en dat hij hier telkens weer inspiratie opdoet. “Achteraan is er bijvoorbeeld zowel een mannen- als een vrouwentoilet, maar ik heb hier nog nooit een vrouw gezien”, zegt hij. “Daar zie ik dan meteen een verhaal in.”

Dit is ook de wereld van Gesloten wegens omstandigheden. In het boek volgen we Hakim, een vrachtwagenchauffeur die onder druk van zijn moeder met een jeugdvriendin is gehuwd. Terwijl zijn vrouw Nadia carrière maakt als huwelijksplanner, denkt hij onvruchtbaar te zijn. Wat is zijn mannelijkheid nog waard? Hakim raakt verbitterd, vindt aansluiting bij de extreemrechtse beweging Freedom and Safety Fighters en is betrokken bij een aanslag op het bekendste vluchtelingenkamp van Europa, de zogenoemde Jungle van Calais.

Waar verlangt Hakim naar?

“Naar Marokko, waar hij zogezegd thuis is. Een gevoel dat ik als diaspora-Marokkaan ken en dat in mijn verhaal gesymboliseerd wordt door Hakims eerste grote jeugdliefde, naar wie hij hoe langer hoe meer terugverlangt. Wat betekent het vandaag om Marokkaan te zijn in België? Daarover wilde ik het hebben. Ik heb in Groetjes uit Vlaanderen en in mijn columns al vaak over identiteit geschreven, maar wat het betekent om vandaag de dubbele nationaliteit te hebben, heb ik al die tijd wat in het midden gelaten. In dit boek staat die thematiek centraal. Vandaar die absurditeit in het consulaat, wanneer Hakim zijn Marokkaans paspoort wil ophalen.

“Ooit, nog niet zo lang geleden, hebben we bedacht dat er grenzen moeten zijn en dat sommige mensen die grenzen gemakkelijker kunnen oversteken dan andere, als ze tenminste het juiste paspoort hebben. Heel artificieel. Maar er komen ook veel rooskleurige gevoelens bij kijken, zoals ik zelf soms ook verlang naar het Marokko dat ik alleen van vakantie ken: het eten, het weer, de sfeer op straat. Hier is mijn leven veel zakelijker, ik moet hier werken en mijn shit regelen, en dat is gewoon moeilijker. Dat gevoel zit ook bij Hakim, die in het eerste hoofdstuk voor de grens van Marokko staat en niet binnen mag in het land waar hij zo naar verlangt.”

Na een slok koffie en een hap van het brood: “Dat is mij ook overkomen, trouwens.”

Vertel.

“Mijn vrouw en ik waren op vakantie in Zuid-Spanje, Malaga, toen we te horen kregen dat haar opa, die in Marokko, dus aan de andere kant van het water, woonde, was overleden. Volgens de islamitische traditie moest hij snel begraven worden en dus wilden we zo snel mogelijk de boot naar Marokko nemen. Maar ik mocht die boot niet op. Ik had mijn paspoort niet bij – mijn vrouw is hypergeorganiseerd, ik ben nonchalant – en daardoor raakte ik Marokko niet binnen. Daar stond ik dan. Ik vond de situatie grappig, maar ook tekenend voor wat die dubbele nationaliteit wil zeggen en kan doen met mensen. Al mijn hele leven hoor ik dat ik terug moet naar ‘mijn eigen land’. Hoe dan? Ik heb niet eens de juiste documenten!”

Dé vraag is natuurlijk of het geloofwaardig is dat een man met Marokkaanse roots zich bij een extreemrechtse, gewelddadige groepering aansluit?

(denkt na) “Alles wat in mijn boek staat is verzonnen. Ik heb geen autofictie willen schrijven, dat vind ik een nogal goedkoop genre, omdat het niet transparant is en je je bij ongemakkelijke uitspraken altijd achter het ‘dit is fictie’-argument kunt verschuilen. Negen op de tien schrijvers schrijven over personages die heel dicht bij hen staan. Dat vind ik niet zo interessant.

“Ik wilde een lower class hero scheppen, dat leek me veel boeiender. Hoe vaak is een vrachtwagenchauffeur al het hoofdpersonage van een roman geweest? Ik heb Hakim stapsgewijs en met een zekere afstand laten radicaliseren. Niet gemakkelijk. Maar gelukkig ken ik enkele Marokkaanse truckchauffeurs, met wie ik bijna dagelijks praat.”

En zouden zij op een dag bij een extreemrechtse organisatie als de Freedom and Safety Fighters kunnen belanden?

“Dat denk ik niet, nee. Dat zal vandaag nog niet gebeuren. Maar een vrachtwagenchauffeur zoals Hakim heeft wel al dat soort ideeën, daar ben ik 100 procent zeker van. Als ik aan tafel zit met familieleden, die tot de arbeidersklasse behoren, hoor ik dikwijls ideeën passeren waardoor je zou denken dat het Vlaams Belangers zijn.

“En toen ik deze week op Instagram iets postte over de uitspraken van Vooruit-voorzitter Conner Rousseau over de Roma in Sint-Niklaas, reageerde een jeugdvriend dat hij op Vlaams Belang zou stemmen, ‘als ze tenminste niet zo tegen de islam waren’. Hij somde zijn drie belangrijkste motieven op: ‘lage-emissiezone: foert’, ‘vol=vol’ en ‘weg met al die gendertoestanden’.

“Ik merk die trend de laatste tijd wel vaker op in mijn omgeving. Vanuit een plaatselijke moskee was er ook al verzet tegen het asielcentrum dat er mogelijk zou komen.

“Het is nu eenmaal heel erg des mensen dat je een antimigratieretoriek ontwikkelt zodra je zelf tot een soort van middenklasse begint te behoren. Dat verhaal wilde ik schrijven: je hebt nu een soort van middenklasse, waartoe Hakim en zijn vrouw Nadia behoren, die het gevoel hebben het eindelijk gemaakt te hebben en net nu komen weer nieuwe mensen het voor hen verpesten. ‘Ik ben keihard aan het werken en andere mensen komen hier van mijn werk profiteren’: dat gevoel is vandaag erg relevant, denk ik. Ook onder moslims.”

Wat als conservatieve moslims ook op Vlaams Belang zouden stemmen, schreef commentator Bart Eeckhout onlangs in deze krant, na het protest van vooral moslimmoeders tegen de seksuele opvoeding op Waalse scholen. Hij haalde daarbij uw column van twee jaar geleden aan, waarin u zich afvroeg: ‘Krijgen we in 2024 een zwarte zondag door de stem van de migrant?’ We zijn acht maanden voor de verkiezingen: wat denkt u?

“Ik denk niet dat het aantal conservatieve moslims dat op Vlaams Belang zal stemmen zo proportioneel zal zijn dat Vlaams Belang er opeens 10 procent bij krijgt. Maar het hele gender- en wokedebat wordt nog altijd erg bitsig gevoerd en ik merk dat Vlaams Belang met zijn standpunten gehoor vindt in een vrij brede laag van de moslimsamenleving. Ik heb al letterlijk horen vallen dat mensen bang zijn voor hun kinderen. Mede dankzij fakenieuws heerst er paniek rond deze thema’s. ‘Ook al stem ik dan tegen de moslims, ik wil mijn kinderen toch beschermen en bij de andere partijen kan ik hiervoor niet terecht’, hoor ik dan.”

Tot nog toe is het aantal moslims dat op Vlaams Belang stemt altijd wel verwaarloosbaar geweest.

“Klopt, en het is nog altijd een grote drempel om je ideeën effectief in daden om te zetten. Maar ik hoor het toch steeds meer en ik zou niet verrast zijn als een kleine groep ook effectief op Vlaams Belang zou stemmen.”

Weet u zelf al wie uw stem zal krijgen?

“Ik ben altijd al een blanco-stemmer geweest, op mijn stem op Ben Segers (Vooruit) bij de vorige verkiezingen na. Het is jammer om toe te geven, maar ik sta nu eenmaal niet achter het systeem van particratie zoals het vandaag bestaat. En als ik kijk naar hoe het asielbeleid nu wordt gevoerd, word ik gewoon boos. Zelfs een zogezegd progressieve regering zoals die in Brussel laat gaten boren in het dak van een kraakpand om het onbewoonbaar te laten verklaren. Waar zijn we mee bezig?”

Aan wie Ouaamari nooit zal twijfelen, is Willem Elsschot. Het dwaallicht noemt hij zijn oerboek, Kaas beïnvloedde hem tijdens het schrijven van zijn debuutroman. “Het gebrek aan assertiviteit van Laarmans in Kaas heeft me geïnspireerd”, zegt hij. “Hij krijgt een aanbod om kaas te verkopen, durft niet te weigeren, neemt keer op keer de verkeerde beslissing en belandt daardoor al snel in de miserie. Dat is bijna een-op-een wat Hakim in mijn boek overkomt.”

U houdt van de antiheld?

“Tony Soprano! Voor mij is dat dé man uit de recente cultuurgeschiedenis. Met zijn slonzige kledij, zijn baan in het afvalbedrijf, wat hij zegt: heel cool allemaal.”

‘Wat is er gebeurd met de stille, sterke man?’, vraagt Tony zich in de allereerste aflevering van The Sopranos af. ‘Gary Cooper, dat was nog eens een Amerikaan. Die was niet in touch met zijn gevoelens.’ Mannelijkheid is ook in uw boek een thema.

“Hakim ligt onder de sloef en denkt dat hij onvruchtbaar is, en daar wordt hij onzeker van. Zijn vrouw Nadia is dan weer slim en ondernemend. Dat is een realiteit in de Marokkaanse gemeenschap: vrouwen zijn succesvoller aan de hogescholen en universiteiten dan mannen, ze halen hogere diploma’s, komen op hogere posities terecht en runnen thuis nog het huishouden ook. De mannen bungelen er wat achteraan en zitten vaak een hele dag in het café, onzeker of boos te zijn. (lacht) Hakim heeft heimwee naar krachtdadig, mannelijk leiderschap, omdat hij in de knoop ligt met zijn mannelijkheid.”

Literatuur moet niet behagen, vindt u.

“Er zijn al zoveel boeken waarbij de migrant als held of slachtoffer wordt neergezet, en ‘ocharme hier’ en ‘trauma daar’. Ik heb de pech van Hakim willen instrumentaliseren, om de lezer aan het lachen te krijgen en een echter verhaal te bekomen. In heel mijn boek zit niet één sympathiek personage, denk ik. Iedereen heeft een randje, niemand is opgeblonken. Ik lees dat zelf ook graag, ik hou van mensen die lijden. Het irritantste personage is waarschijnlijk Ismaël, de beste vriend van Hakim.”

Die deed me wat aan u denken, ook al ken ik u niet. ‘De hoogopgeleide Marokkaan, die veel dure woorden kende en mocht schrijven voor kranten. Teksten waarin hij alle onrecht op de wereld aankaartte en zijn eigen deugdzaamheid tentoonstelde.’

“Een echte betweter kortom. (lacht) Ik kan zoveel krantenartikelen schrijven als ik wil, de mensen in dit café bereik ik er niet mee en zij denken doorgaans anders over de wereld dan ik: dat punt wilde ik maken. Het is wat ik zo grappig vind aan die hele inclusiviteitsindustrie: iedereen heeft de mond vol over ‘kansen geven’ aan ‘mensen van kleur’, maar ze pikken er toevallig altijd mensen uit die er net als hen uitzien, net hetzelfde praten en net hetzelfde denken. Terwijl de mensen die hier zitten met die artistieke Marokkaan helemaal niets te maken willen hebben, er misschien zelfs een afkeer van hebben.”

Hebt u dat zelf ook al zo gevoeld?

“Nog niet persoonlijk, maar wat ik schrijf staat meestal wel mijlenver af van wat de gemiddelde man in dit café denkt. Dat weet ik goed genoeg. Het is vaak een heel exclusieve groep die het over inclusiviteit heeft, wat natuurlijk weer grappig is.”

Ouaamari groeide op in Het Kiel, de volkswijk in het zuiden van Antwerpen. Vader en moeder scheidden toen hij nog een kind was, moeder werkte keihard om rond te komen, hij en zijn zus waren op elkaar aangewezen.

De plaatselijke bibliotheek bood een uitweg. In de boeken van Marc de Bel, Paul van Loon en de stripalbums van De Blauwbloezen vond Ouaamari verstrooiing, troost zelfs. “Ik had niets anders”, zegt hij. “We hadden geen tv op ons appartementje en de bibliotheek was zo goed als gratis. Wat moest ik anders doen? Lezen was als een vlucht uit de realiteit.”

Heeft schrijven hetzelfde effect?

“Diep-psychologisch wellicht wel. Ik heb niet zo’n sociaal leven, ik hou niet van feesten, ik ben graag alleen. Als ik schrijf, heb ik meteen een goede invulling van mijn dag. Bijna existentieel: als ik schrijf, leef ik. Maar een pure vlucht, zoals bij lezen, is het ook niet. Schrijven is hard werken voor mij. Zoeken naar het juiste woord, iets opzoeken, twijfelen over het vertelperspectief: ik zit niet bepaald in een roes wanneer ik aan het schrijven ben.”

Waarom schrijft u?

“Pure zelfkastijding. (lacht) Tja, waarom doe ik mezelf dit eigenlijk aan? Het is toch een soort drang, om mijn gedachten in woorden proberen om te zetten.”

U hebt de wereld iets te vertellen?

“Ja, anders zou ik dit allemaal niet doen.”

Wát hebt u te vertellen?

(denkt na) “Verhalen die nog niet verteld zijn. Niet vanuit een soort evangelische drive, maar ik zie wel constant verhalen rond mij. Ik zuig overal verhalen op. Mijn hoofd is een snelkookpan en op een gegeven moment moeten die verhalen er gewoon uit.”

Is een boek anno 2023 de beste vorm om die verhalen te vertellen?

“Misschien kies ik de volgende keer voor een scenario voor tv, ik ben niet per se voor altijd aan literatuur gelinkt. Ik zie mezelf ook niet als een kunstenaar, en al zeker niet als een schrijver van het kaliber van Tom Lanoye of Ilja Leonard Pfeijffer, voor wie ik veel bewondering heb. Ik hoef niet in de literaire canon te komen. Maar ik wil natuurlijk wel gelezen worden. ‘Ik heb nog nooit een boek gelezen’, vertelde een gast uit Borgerhout me na Groetjes uit Vlaanderen. ‘Maar jouw boek heb ik in één keer uitgelezen.’ Daar doe ik het voor.”

Wanneer zult u gelukkig zijn met deze roman?

“Nooit! (lacht) Nee, een tweede druk zou mooi zijn. De uitgeverij heeft geïnvesteerd in dit boek, ik wil geen verliespost zijn voor hen. En ik hoop natuurlijk dat veel mensen het verhaal zullen ontdekken.”

En straks eindelijk een rijbewijs?

“Dat hoop ik ook, ja. Ondertussen heb ik twee boeken geschreven, ondanks alles was zelfs dat nog gemakkelijker dan het behalen van mijn rijbewijs. Dat moet maar eens gedaan zijn.”

Bijna middaguur in café Sevilla. De mannen rondom ons bestellen een zoveelste thee, de televisieschermen aan de muur blijven maar nieuwe oorlogsbeelden tonen.

Ondanks het vele kauwen en slikken is het dienblad voor Ouaamari’s neus nog lang niet leeg. “In mijn boek is eten ook belangrijk”, zegt hij nog. “Dat heb ik gepikt van Ocean’s Eleven, waarin het personage van Brad Pitt ook de hele tijd aan het eten is. En het is natuurlijk eigen aan de Marokkaanse cultuur. Meteen na de zware aardbeving van vorige maand dook er een filmpje op van een man die uit zijn ingestorte huis per se zijn tajine had willen redden. Zelfs bij de grootste miserie is eten van groot belang. Een apart volk toch, die Marokkanen.”