‘Ik praat niet meer met mijn ouders over politiek’: een compleet verdeeld Polen trekt naar de stembus

Als de Poolse oppositie aan de macht komt, gaat het land ten onder, filosofeert de 62-jarige Krzysztof naast de brandweerremise in het dorpje Przytuly. “Die domme Tusk zal ons verkopen aan Duitsland.” Dat is Donald Tusk, oud EU-president en leider van oppositieblok Burgercoalitie (KO). Daarom zijn deze verkiezingen belangrijk, zegt Krzysztof, die niet met zijn achternaam in de krant wil. “Ik ga om zes uur ’s ochtends stemmen en Tusk een schop onder zijn hol geven.”

Dat doet hij door te kiezen voor regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). In Przytuly, twee uur rijden van hoofdstad Warschau, is hij niet de enige. Bij de vorige verkiezingen in 2019 stemde 86 procent van de inwoners op de regeringspartij. “Mensen wilden de ‘goede veranderingen’”, zegt Krzysztof, verwijzend naar de toenmalige slogan van PiS. Dat is gelukt in het afgelegen dorpje, vindt hij. “Kijk naar al die nieuwe wegen.” Of hij een gesprek zou kunnen voeren met een oppositiestemmer? “Praten zeker, maar of ik me kan beheersen, weet ik niet.”

Zondag kiezen de Polen een nieuw parlement. In de schommelende peilingen gaat rechts-nationalistische regeringspartij PiS aan kop, met 31 tot 36 procent van de stemmen. De centrumrechtse KO volgt met 26 à 28 procent. Met deze uitslag moet PiS een coalitie vormen, wat niet in hun politieke DNA zit. Hiervoor komt mogelijk het extreemrechtse Konfederacja (8-9 procent) in beeld. Als dit mislukt of als KO wint, is de oppositie aan zet: bijvoorbeeld voor een coalitie met kleine centrumpartij Trzecia Droga (Derde Weg, 8-12 procent) en het linkse Nowa Lewica (8-11 procent).

Hoewel kleine partijen mogelijk bepalend zijn bij het vormen van een regering, is de bittere tweestrijd tussen PiS en KO deze verkiezingen dominant. De politieke voorkeur van hun achterban staat vast, het is vooral zaak deze te mobiliseren. Afgelopen maanden groeven beide partijen zich diep in om hun kiezers richting de stembus te motiveren. Het leidde tot een ongekend felle en negatieve verkiezingscampagne.

De regering, gesteund door publieke omroep TVP, jut Polen op tegen de oppositie. Dit heeft zelfs tot gevolg dat enkele oppositiepolitici werden aangevallen op straat. Tusk wil een einde maken aan de polarisatie, maar voert zelf ook hard campagne, bijvoorbeeld met een duistere foto van PiS-leider Jaroslaw Kaczynski en de tekst ‘Ik ben het gevaar’.

Toekomst op het spel

“Deze regering vernielt Polen”, zegt Wojciech Kozlowski (52). “Straks leidt ze ons uit de Europese Unie.” Hij gaat beslist stemmen zondag. “Ik stem iedere verkiezingen sinds 1989 – voor dat recht hebben we gevochten.” Kozlowski zit samen met zijn echtgenote en een vriendin in een koffietentje in Podkowa Lesna.

Dit progressieve voorstadje van Warschau lijkt in een heel ander land te liggen dan Przytuly. In de welvarende en bosrijke gemeente kreeg oppositieblok KO vorige verkiezingen meer dan 40 procent van de stemmen, het progressieve Lewica haalde zelfs 17 procent, bijna het dubbele van hun landelijke resultaat. “Onze toekomst staat op het spel”, valt Agnieszka Morogow (52) haar tafelgenoot bij. “Ik maak me erg zorgen.” Alle drie stemmen ze deze zondag voor Tusks partij.

Spreekt het gezelschap weleens mensen die op PiS stemmen? “Discussies zijn extreem moeilijk”, zegt Morogow, die niet veel mensen kent met een andere politieke kleur. “Je kunt niet op een rustige manier met elkaar praten. Dus ontmoet je elkaar maar niet meer.” Kozlowski’s moeder stemt op de oppositie. Maar de ouders van zijn vrouw Marzena (50) stemmen, zoals veel oudere Polen, voor PiS. “We praten niet meer over politiek. Het is een verboden onderwerp.”

PiS staat dicht bij ‘onze waarden en tradities’, zegt Kazimierz Ramotowski, burgemeester van Przytuly (zelf partijloos). Maar er is meer dan ideologie. Het sociale beleid van PiS, zoals de 500 zloty (110 euro) per maand kinderbijslag – vanaf 1 januari 800 zloty – en twee extra pensioenmaanden voor ouderen, kan hier op goedkeuring rekenen. Ook pompt de regering veel geld in de gemeente. In het stadhuis hangen bij de ingang gelamineerde bordjes die wijzen op de miljoenen zloty’s die hier naar infrastructuur zijn gegaan.

Vulgariteit

De regio krijgt ook geld van de EU, zegt Ramotowksi. “Maar we moeten als gemeente tussen de 40 en 60 procent zelf bijleggen. Bij fondsen van de regering is dat 5 à 10 procent.” Voor Przytuly, dat structureel krap bij kas zit, is dit een uitkomst. Het volgens hem een reden dat bijna alle inwoners op PiS stemmen. “Deze regering belooft en voert vervolgens uit. Dat kunnen mensen zien.”

Voor de lokale supermarkt maakt Malgorzata Kozlowska (55) een kanttekening bij dit verhaal. Er zijn weliswaar nieuwe wegen, maar structureel te weinig banen. Zelf werkt ze in een ramenfabriek in de regio. “Zwaar werk. En alle werknemers zijn oude vrouwen. Jonge mensen, vooral de mannen, trekken weg om in het buitenland te werken.” Ze weet nog niet wat ze gaat stemmen. Wel dat Polen verdeeld is, en dat ze daar doodmoe van wordt. “Er is agressie, haat, vulgariteit tussen mensen”, zegt Kozlowska somber.

Dariusz en Agnieszka Gronek (beide 54) komen net uit de kerk in Podkowa Lesna. Ze voelen zich deel van het ‘pro-Europese’ Polen, zegt Dariusz. Maar hij kan begrip opbrengen voor de andere kant van het land. “Dat is een andere wereld. Kijk, wij wonen hier. Wij hebben het goed.” Ze weten eigenlijk niet óf ze wel gaan stemmen. “We zijn zo moe”, zegt Agnieszka. “We willen vooral rust.” Dariusz: “Ik ben bang dat de polarisatie na de verkiezingen niet stopt. Dat we alleen meer strijd en chaos krijgen.”