"Dit voelt als censuur": gebruikers zeggen dat Instagram pro-Palestijnse verhalen dempt, klopt dat?

“Ik merkte plots dat mijn bereik op sociale media volledig kelderde nadat ik informatie was begonnen te delen over wat nu en al decennialang in Gaza gebeurt”, zegt Thomas Maddens. Net zoals vele anderen, deelt de 33-jarige Gentenaar al een week lang berichten over het conflict in het Midden-Oosten.  

Alleen merkt hij sinds enkele dagen dat zijn inhoud aanzienlijk minder gezien wordt door zijn volgers. "Waar ik normaal gezien duizenden views krijg op mijn verhalen, blijft dat nu in veel gevallen slechts in de tientallen", zegt hij. Op Instagram deelt hij een grafiek van volledig gekelderde cijfers, met als onderschrift: "Ik word gecensureerd op Insta en TikTok. We moeten luid blijven. Blijf delen, blijf opmerkingen achterlaten."

“Ik heb het gevoel dat bepaalde stemmen versterkt worden, terwijl anderen volledig het zwijgen opgelegd wordt”, getuigt Ashkan Joshghani uit Gent. Ook hij ervaart dat zijn berichten op Instagram minder zichtbaar zijn voor zijn volgers. “Nochtans heb ik nooit haatspraak gebruikt of aangezet tot geweld. Ik heb informatie gedeeld over de historische context van de situatie en over internationaal recht.”

Dat die berichten onzichtbaar gemaakt worden, is beangstigend, zegt Ashkan. “Ik vroeg aan mijn vrienden om het even te checken. Toen ze me opzochten, konden ze mijn berichten niet zien. Dat kan toch niet?”

Thomas en Ashkan zijn niet de enigen die dit probleem ervaren. Verschillende gebruikers, onder wie ook grote namen zoals model Bella Hadid, voetballer Hakim Ziyech en zangeres Kehlani, zeggen dat Instagram hun pro-Palestijnse inhoud dempt.  

Ook erkende journalisten die in Gaza berichten over de oorlog geven aan gedempt te worden door Instagram. Voor hen is de shadowban een bedreiging voor informatiestroom en betrouwbare journalistiek.

Om de schaduwban tegen te gaan, delen gebruikers online tips met elkaar. Woorden als "Palestina", "Gaza", of "Occupation" worden bewust fout geschreven. De hashtag "Free Palestine" wordt door sommigen vervangen door "Visit Israel". En tussen berichten over de geschiedenis van het conflict worden foto's van schattige dieren of eten gedeeld. "Ik merk dat mijn bereik dan plots wel weer toeneemt", zegt Maddens die de tips zelf toepast.

Voor alle duidelijkheid, het gaat hier niet om het opschorten van profielen. Maar eerder over het niet-aanbevelen van content met als gevolg plotse, onnatuurlijk lage bereikcijfers. Onderzoekers en critici spreken in dit geval over een vorm van onlinecensuur, waarbij je je mening nog steeds kan delen, maar niemand het kan zien.

Er zijn aanwijzingen wanneer men vermoedt gedempt te zijn, maar vaak is er geen manier om het hard te maken. “Daardoor bestaan er veel mythes en maar weinig zekerheden. Gebruikers proberen allerlei trucjes om na te gaan waar de mogelijke triggers zitten”, legt VUB-doctoraatsonderzoeker Nathalie Van Raemdonck uit. Zij doet onderzoek naar sociale media voor de Vrije Universiteit Brussel.  

“De meeste informatie die we hebben, komt van de ervaringen van gebruikers, dus dat blijft een beetje koffiedik kijken. We kunnen dus niet met zekerheid zeggen welke specifieke elementen ertoe leiden dat je account algoritmisch minder aangeraden wordt.”

Het is niet de eerste keer dat Instagram of andere socialemediaplatformen ervan beschuldigd worden gebruikers te dempen. Zo deelden in 2020 activisten dat hun berichten over de Black Lives Matter-protesten in de Verenigde Staten minder zichtbaar waren voor hun volgers. Ook tijdens de vorige bombardementen op Gaza in 2022 merkten veel gebruikers langs pro-Palestijnse kant dat hun berichten gedempt werden door het platform.

“Je kan je daar heel wat ethische vragen bij stellen”, zegt Van Raemdonck. “Contentmoderatie staat ervoor bekend de “veilige kant” te kiezen die zo weinig mogelijk instabiliteit veroorzaakt. Voor mensen die de platformen gebruiken om bepaalde structuren aan de kaak te stellen, is het dus moeilijk om zich er activistisch te organiseren als ze gedempt worden”, zegt ze.

Mark Zuckerberg, de CEO van Meta, betuigde eerder al zijn steun aan Israël en liet ook weten dat elke inhoud die nog maar zou lijken op Hamas-verheerlijking meteen gevlagd zal worden. 

“Dat is natuurlijk terecht. Maar als je van daaruit start, dan ga je misschien met een botte bijl te werk, want opnieuw weten we niet wat er exact onder Hamas-verheerlijking valt. Het grotere probleem van de voorbije dagen is dat mensen die op een vagere manier steun aan het Palestijnse verzet betuigen ook bestempeld worden als Hamas-verheerlijkers."

Volgens computerwetenschapper Jeroen Baert zijn er verschillende variabelen die hier een rol kunnen spelen. “Je kan niet zomaar stellen dat dit een selectieve keuze is op basis van ideologie. Er zijn zoveel zaken die hier een rol in kunnen spelen. Het kan zijn dat je mogelijks beelden hebt gedeeld van gevoelige inhoud. In deze context denk ik dan aan beelden van gewonde of dode kinderen in Gaza. Dat kan in strijd zijn met het beleid van Meta.”

Maar ook het gebrek aan menselijke moderatie heeft een grote impact, klinkt het bij Van Raemdonck. “Er zitten miljarden mensen op die platformen en maar weinig menselijke moderatoren. Moderatie is dus voor het grootste deel geautomatiseerd en kan menselijke taal moeilijk analyseren. Instagram legt dus liever een schaduwban op, ook voor valse positieven, dan dat het opnieuw beschuldigd wordt van het promoten van een genocide.”

Maar het is net die boodschap die Maddens hoopt te delen met zijn story's op Instagram. “Verschillende organisaties vrezen voor een genocide van de Palestijnen in Gaza. Ik ben er zelf ook al geweest om de humanitaire crisis daar vast te leggen. Net daarom wil ik zoveel mogelijk sensibiliseren rond de schrijnende situatie daar. Dat ik merk dat mijn bereik plots zo laag is, voelt aan als censuur”, zegt hij.

Op sociale media vinden gebruikers het fenomeen van de schaduwban een sinistere ontwikkeling. “Dit tast de fundamenten van onze democratie aan. Onze stemmen worden gedempt. Dit is allesbehalve democratisch”, zegt ook Ashkan.

Maar dat is ergens wel te verwachten, zegt Van Raemdonck. In de Terms & Conditions, de verklaring die iedereen ondertekent bij het aanmaken van een profiel, staat namelijk dat Instagram het recht heeft om actie te ondernemen als inhoud in strijd is met hun beleid. “We hebben ons als gebruikers volledig laten insluiten op die platformen die de beste socialenetwerkinfrastructuur aanbieden en nu ervaren we daar de gevolgen van.”

“We mispakken ons vaak aan het feit dat dit beursgenoteerde bedrijven zijn”, zegt Van Raemdonck. “Hun doel is geld verdienen en zorgen dat adverteerders zich niet terugtrekken. Het doel is dus niet een gezonde maatschappelijke ruimte aanbieden. Op deze platformen draait het om eigenbelang. Dat democratische waarden daardoor niet gerespecteerd worden is niet de hoogste zorg.”

Dat bevestigt ook Baert. “Als inhoud mensen niet lang genoeg op het platform houdt, wat vaak het geval is bij zwaar geladen berichten, gaat het algoritme jouw profiel minder aanbevelen aan anderen. We mogen niet vergeten dat hoe langer gebruikers op het platform blijven, hoe meer het platform aan hen verdient.”

“Het leidt tot extreem wantrouwen en werkt polarisatie alleen maar verder in de hand. Dit kan tot desastreuze gevolgen leiden”, vindt Joshghani. Net daarom is transparantie en de mogelijkheid in beroep te gaan zo belangrijk, benadrukken Baert en Van Raemdonck.

De Digital Service Act zou dat wel moeten garanderen. De Europese wet legt strengere regels op rond onder meer privacy, desinformatie, datavergaring en online haatspraak op aan internetbedrijven. Maar elke gebruiker inlichten over een opgelegde schaduwban en de kans geven om in beroep te gaan, vraagt menselijke arbeid. En daar zit Meta nog lang niet.