Terreurexperten niet verrast door aanslag in Brussel: "Het zou kunnen dat er een nieuwe golf komt"

"Wat gisterenavond gebeurde, is geen complete verrassing", zegt Annelies Pauwels, onderzoekster radicalisering en terrorisme aan het Vlaams Vredesinstituut. "Voor mensen die met jihadistisch terrorisme bezig zijn, is dat fenomeen niet van de radar verdwenen de laatste jaren. De dreiging is nooit volledig weggegaan, dat heeft ook het OCAD altijd gezegd. Moslimextremisme is nog steeds de belangrijkste vorm van extremisme in ons land."

Pauwels wijst op voorbeelden uit recente jaren. Eind 2022 werd de jonge politieagent Thomas Monjoie in Schaarbeek doodgestoken door een jihadistische terrorist. In het voorjaar rolde het federaal parket drie groepen op die bezig waren met de voorbereiding van terroristische aanslagen. Al is wat gisteren gebeurde van een andere orde: "De impact van deze aanslag is opnieuw heel groot."

Ook Pieter Van Ostaeyen, historicus en arabist, is niet verbaasd: "We zitten in een situatie waarbij we in Frankrijk het hoogste veiligheidsniveau hebben na een aanslag enkele dagen geleden. De verwachting was dat in België iets gelijkaardigs kon gebeuren. Qua omvang van de dreiging is het wel niet te vergelijken met 2016."

Volgens Pauwels wijst alles in de richting van een zogenoemde lone actor die gisterenavond de aanslag pleegde. Hij maakt dus waarschijnlijk geen deel uit van een terroristische cel of netwerk zoals de daders van de aanslagen in Brussel 7 jaar geleden. "In die zin is de situatie nu in weinig te vergelijken met toen. Het was een gecoördineerde aanval van IS, nu is het waarschijnlijk een geïsoleerd geval", zegt Van Ostaeyen. 

"Al werkt een lone actor nooit echt helemaal alleen", aldus Pauwels. "Hij handelt wel alleen, maar daar zitten natuurlijk wel andere personen rond. Je hebt vaak op ideologisch en logistiek vlak connecties nodig met anderen om te radicaliseren en daarna over te gaan tot geweld." 

Dat geldt bij uitstek voor wapens. Pauwels: "Jihadisten, ook in Brussel, geraken vaak via criminele connecties aan wapens. In dit geval ging het om een oorlogswapen, dat is toch opvallend. In Brussel is een grote beschikbaarheid van wapens als gevolg van een grote vraag naar wapens in het drugsmilieu."

De dader noemt zichzelf in een video "een soldaat van de Islamitische Staat". Hoe groot is die organisatie nog? "IS is de laatste jaren geëvolueerd van een kalifaat in Syrië en Irak met een leger en een bureaucratie naar verschillende vertakkingen. De beweging inspireert ook nog altijd individuele aanhangers wereldwijd. Zoals bijvoorbeeld de dader van gisteren", legt Pauwels uit. 

Het parket benadrukte gisteren dat er geen link is met het conflict tussen Israël en Hamas. Dat zou ook Van Ostaeyen verbazen: "De dader zweert trouw aan IS. Hamas wordt door Islamitische Staat beschouwd als een afvallige beweging."

Zweedse media verklaren de specifieke aanval op de drie Zweden door de heisa die er ontstaan is rond koranverbrandingen. Verschillende activisten verbrandden er afgelopen maanden een koran om een statement tegen de islam te maken. Dat is niet verboden in Zweden, wat in veel moslimlanden tot protest leidde. Voor Turkije was het een van de redenen om zich lange tijd te verzetten tegen het Zweedse lidmaatschap van de NAVO.

"De motieven moeten grondig onderzocht worden en dat zal maanden duren. Ik heb daar geen zicht op. Het is wel zo dat heiligschennis in het verleden al een trigger geweest is voor jihadi's, denk maar aan de Mohammedcartoons", aldus Pauwels. "Het is altijd gevaarlijk om enkel naar de laatste trigger te kijken. Men kijkt best naar het bredere radicaliseringsproces om de problematiek te begrijpen en tegen te gaan. Dat is een gevecht dat we al jaren voeren."

"Het zou kunnen dat er een opnieuw een golf van terreur aankomt in Europa. De afgelopen decennia zagen we dat periodes met minder aanslagen en periodes met meer aanslagen elkaar afwisselden. Maar een constante jihadistische onderstroom was de voorbije jaren altijd aanwezig en dat zal ook de komende jaren zo blijven", zegt Pauwels.

"De kans bestaat inderdaad, maar het blijft heel moeilijk om daar uitspraken over te doen. Je moet er eigenlijk altijd rekening mee houden jammer genoeg", besluit Van Ostaeyen.