Straks weten piepjonge verdachten van "drillrapmoord" of ze als volwassenen berecht worden: hoe werkt die procedure eigenlijk?   

We vatten even samen. In de vroege ochtend van 21 december vorig jaar wordt een 16-jarige jongen in Berchem op straat aangesproken door enkele andere jongeren. Er ontstaat een ruzie en een van de jongeren trekt een mes. Het slachtoffer probeert nog te vluchten, maar wordt iets verderop neergestoken. In het ziekenhuis bezwijkt hij aan zijn verwondingen. 

Drie verdachten komen in het vizier voor de fatale steekpartij: een meerderjarige jongen en twee minderjarige - die op het moment van de feiten amper 16 zijn. De steekpartij kaderde in een afrekening in het zogenoemde "drillrap-milieu" en zou een wraakactie zijn van een bende uit Aalst voor een incident op een trein. 

Vandaag draait het om de twee minderjarige verdachten. De jeugdrechter zal immers beslissen of ze uit handen gegeven moeten worden of niet. 

We verduidelijken. 

Volgens het Belgische gerecht kunnen minderjarigen niet gestraft worden als volwassenen. Als zij iets doen dat als een misdrijf wordt beschouwd, kan hen dat niet worden toegerekend. Jeugdrechters leggen dan ook geen straffen op, maar maatregelen of sancties (daar hebben ze een heel arsenaal toe, denk maar aan bijvoorbeeld bemiddeling, huisarrest of een plaatsing in een open of gesloten instelling). Maar soms oordeelt de jeugdrechter dat dat arsenaal aan sancties uitgeput of zinloos is en dan kan de jeugdrechter hem of haar uit handen geven. Bij een uithandengeving worden jongeren berecht zoals volwassenen, hetzij door een bijzondere kamer binnen de jeugdrechtbank, hetzij door het hof van assisen. Eén puntje van verschil: minderjarigen kunnen voor het hof van assisen maximaal 30 jaar cel krijgen, en dus geen levenslang. 

Jeugdrechters mogen de uithandengeving niet zomaar opleggen, er zijn wel heel wat voorwaarden aan verbonden: 

• De jongere moet 16 of 17 jaar oud zijn op het moment van de feiten. 
• Het moet gaan om ernstige feiten - en/ of er moeten al eerder sancties door de jeugdrechter opgelegd zijn. 
• Er moet ook een psychiatrisch expertiseverslag uitgevoerd zijn. 

Of de twee minderjarigen in dit dossier effectief uit handen gegeven zullen worden, weten we normaal later vandaag. Hun advocaten pleitten begin oktober nog om dat vooral niet te doen. "De maatschappij heeft er alle baat bij dat deze jongeren geholpen worden. Zij kunnen 'genezen' worden en het medicijn daarvoor is therapie en begeleiding", zegt advocaat Dirk De Maerschalck. "Als zij in de gevangenis terechtkomen valt die hulp weg en komen zij als gefrustreerde jongvolwassenen terug in de maatschappij." Hij benadrukte ook dat er bij de procedure van uithandengeving niet alleen moet gekeken worden naar de feiten an sich, maar ook naar het traject van de jongeren de voorbije jaren. 

Voor alle duidelijkheid: het proces over de feiten - als dat er komt - volgt later nog. 

Heel kort: jeugdrechters gaan niet licht over een uithandengeving. Het is en blijft een uitzondering. In 2019 gebeurde het 42 keer, in 2020 20, leren we uit de statistieken van Belgische hoven en rechtbanken. Exacte cijfers van de voorbije twee jaar voor het hele land zijn er niet. Wel zouden er meer uithandengevingen zijn in Franstalig België dan in Vlaanderen. In het jaarverslag van de jeugdrechtbank van Antwerpen vinden we wel terug dat er in 2022 4 keer een uithandengeving is geweest, waarvan 3 keer in Antwerpen en 1 keer in Mechelen. 

Het is hoe dan ook uitzonderlijk, maar het gebeurt wel. In de zaak over de moord op David Polfliet heeft de jeugdrechter beslist om de drie minderjarige verdachten uit handen te geven. Zij zullen dus berecht worden als volwassenen. Wanneer dat proces zal plaatsvinden, is nog niet geweten. 

En er zijn nog voorbeelden uit het verleden. De - toen - minderjarige Adam G. die Joe Van Holsbeeck in 2006 doodstak voor een mp3-speler werd uit handen gegeven, moest voor het hof van assisen komen en kreeg uiteindelijk 20 jaar cel. Zijn kompaan werd niet uit handen gegeven en moest van de jeugdrechter tot zijn twintigste in een gesloten instelling blijven. 

In 2007 kreeg Björn M. 30 jaar cel - ook voor het hof van assisen. Hij was amper 16 toen hij een 32-jarige vrouw aanviel en wurgde terwijl ze langs het Netekanaal jogde. De jury had het over een "uitzonderlijke gewelddadigheid waarbij op een gruwelijke en zinloze wijze werd tekeer gegaan". 

Ook Jimmy H. werd veroordeeld tot 30 jaar cel. Als 17-jarige vermoordde hij een jongen met wie hij samen in een instelling verbleef. Hij was niet aan zijn proefstuk toe, want twee jaar eerder had hij ook al een andere "vriend" vermoord. 

De procedure van uithandengeving is - zacht gezegd - omstreden en heel wat experten zijn er dan ook niet voor te vinden. Het Kinderrechtencommissariaat bijvoorbeeld benadrukte in de aanloop naar het nieuwe decreet dat uithandengeving "niet verenigbaar is met het kinderrechtenverdrag".

Professor jeugdcriminologie Yana Jaspers (VUB) is geen voorstander: “Op basis van zowel nationaal als internationaal onderzoek geloof ik niet dat de uithandengeving het gewenste afschrikwekkend effect heeft. Op lange termijn zien we zelfs dat het merendeel van die jongeren helemaal verstrikt geraken in het justitiële systeem, en nog steeds of opnieuw in de gevangenis zitten, opnieuw veroordeeld worden, en ze helemaal niet op een nieuw spoor worden gezet.”

Ook bij de jeugdrechters zelf zou er veel verdeeldheid zijn. “Er zijn rechters die hun hele carrière amper iemand uit handen hebben gegeven, en er zijn anderen die het wel doen,” stelt professor Jaspers. “Soms wordt die uithandengeving gebruikt door het tekort aan degelijke gesloten psychiatrische begeleiding. In die gesloten centra is sowieso heel weinig plaats, en jongeren die ernstige delicten hebben gepleegd worden er vaak geweerd omdat men de andere bewoners wil beschermen. Rechters beslissen dan om die jongeren uit handen te geven, om ze zo vervolgens te kunnen interneren. Men geeft de hete aardappel gewoon door: de jeugdrechter die niets voor handen heeft en niet veel kan doen, gebruikt de uithandengeving om het probleem door te schuiven.”

Maar Christian Denoyelle, zelf jeugdrechter in Antwerpen, benadrukt dat zo'n beslissing niet lichtzinnig genomen wordt. "We kunnen het aantal gevallen op een jaar tijd op één hand tellen." Welke jongeren hij veelal voor zich krijgt? Veelplegers die elke keer opnieuw hervallen of jongeren die in korte tijd (zeer) zware feiten plegen. "Het spreekt de feiten niet goed, maar vaak ligt dat niet alleen aan de jongeren zelf, maar ook aan de uitzichtloosheid van hun situatie. Ze bevinden zich vaak in een thuismilieu dat niet oké is, en hebben de zwaarste cocktail van problemen. Wat we dan ook proberen, het haalt niets uit."

En dan volgt er soms zo'n procedure van uithandengeving. "Dat hangt echt wel als een zwaard van Damocles boven de hoofden van zulke jongeren", merkt hij. Soms werkt die druk alleen al om zich te herpakken, en vinden we als jeugdhulp opnieuw ingang. Dus de opstart van zo'n procedure leidt niet altijd effectief tot een uithandengeving."

Wanneer dat dan wel gebeurt, omschrijft Denoyelle het als "het falen van het hele systeem". "Het is een trieste vaststelling dat we vanalles geprobeerd hebben, maar dat het niet gelukt is om die jongeren bij te sturen. Want het zijn en blijven jongeren. Wij weten ook wel dat het volwassensysteem ook niet zo geweldig is. De psychosociale diensten in de gevangenissen zijn onderbemand, er is veel te weinig van alles. En we kunnen en mogen jongeren niet zomaar opgeven."

Denoyelle verwacht wel dat het aantal gevallen van uithandengeving met het nieuwe decreet nog zal dalen.