Belgische Oscarkandidaat Baloji opent expo in Modemuseum: "Ik toon mijn bezorgdheden via hun mooie kant"

Met zijn 1,96m, kleurrijke outfit en kamerbrede glimlach is Baloji een opvallende verschijning. Hij levert de Belgische Oscarinzending van dit jaar, met zijn eerste langspeelfilm "Augure", "Omen" getiteld in het buitenland. Het verhaal speelt zich af in zijn geboorteland Congo. In al zijn werk staat het zogenoemde "magisch realisme" centraal: Baloji zoekt verbinding tussen de realiteit en een hogere werkelijkheid, via dromen en hallucinaties.

"We willen expo's op het snijpunt van meerdere disciplines en Baloji past perfect in dat plaatje als maker van verschillende kunstvormen", zegt Kaat Debo, directeur van Modemuseum Antwerpen. Resultaat: carte blanche voor Baloji in de galerijruimte en patio van het museum.

Het openingsbeeld is een installatie in de buitenpatio: een indringende foto van een aangespoelde zeemeermin uit de film "Augure". "Een verwijzing naar de destructieve verleidelijke kracht die aan zeemeerminnen wordt toegeschreven, en aan vrouwen in het algemeen", vertelt Baloji hierover. Daarnaast staat een absurde wegwijzer uit "Augure", met plaatsnamen die niets met elkaar te maken hebben.

De galerijruimte zelf is vrij donker. Van informatieve bordjes of bijschriften geen spoor: een bewuste keuze. "Mijn relatie met kunst is speels. Er zijn in onze samenleving al verplichtingen genoeg, dus ik wil bezoekers niets opleggen. Ik wil niets toevoegen aan wat ik gemaakt heb: wat ik projecteer, is niet per se wat mensen voelen", vindt Baloji.

Baloji beperkt zich niet tot rekwisieten en kostuums uit de film "Augure": hij toont nieuwe stukken van andere kunstenaars, fragmenten uit zijn kortfilms, op een bedje van zijn muziek en soundbites uit Congo. Baloji wil mensen meenemen in zijn visuele wereld zoals in zijn muziek, eerst bij rapgroep Starflam en dan solo.

"Mensen voelen zich in muziek vaak eerst aangetrokken tot de beat of een refrein. Puur door wat je hoort. Als je dat raakt en je teruggrijpt naar een nummer, dan is het voor de tekst. Die geeft betekenis, tegenover de beat die duidelijk is. Zo werkt het ook met beelden: als je de tijd neemt om langer naar iets te kijken, dan ontdek je verschillende betekenissen." 

In die sfeer snijdt Baloji maatschappelijke thema's aan die hem bezorgd maken. Hoe we omgaan met onze smartphone bijvoorbeeld, via een installatie met opladers ("wie panikeert er tegenwoordig niet als hij nog maar 40 procent batterij heeft?") die tegelijk de vele stroomonderbrekingen in Congo aanklaagt.

En dan is er de klimaatverandering, die in Congo al erg zichtbaar is. Baloji toont een reeks surreële foto's van de overstroomde botanische tuin in Kinshasa. "Als een land plots twee of drie keer zoveel regendagen op een jaar heeft, dan is dat een groot probleem. Ik toon mijn bezorgdheden liefst via hun esthetische kant, maar in alles wat ik doe, zit een politieke laag. Verhalen kunnen tegelijk betoverend en relevant zijn."

Centraal in de ruimte staat een klassieke glazen museumkast met als blikvangers een kostuum met indringend masker en Afrikaanse afwerking en een jurk uit blonde haarextensions. "Kapsalons zijn een belangrijke plek voor Afrikaanse vrouwen, die vaak een pruik dragen en gefascineerd zijn door blond haar." Aan de muren hangen koperen maskers, "omdat ik afkomstig ben uit de koperregio in Congo", verklaart Baloji, "en omdat een masker altijd iets verbergt."

Baloji geeft via "Augurism" een diepere inkijk in de Congolese cultuur en samenleving, die ook een centrale rol speelt in "Augure". Beide titels verwijzen naar de "augur", die als priester in het Romeinse of Griekse rijk de belangrijke functie had om de wil van de goden te voorspellen op basis van de vlucht van vogels. Toeval bestaat niet: "Baloji" betekent "man van de wetenschap", concreter zelfs "tovenaar" in het Swahili. Dat hij jongleert met verschillende kunstvormen, was nooit het plan.

"Ik vertrek altijd vanuit een idee en vraag me dan pas af welk medium ik ga gebruiken. Wordt het een object, een kortfilm, een lied of een kledingstuk? Of in de toekomst misschien poëzie? Je moet altijd geloven in je eerste idee en in je intuïtie. Volgens mijn idool, performancekunstenares Marina Abramović, krijgt een artiest maar één of twee ideeën, om je hele carrière obsessief op door te werken. Maar ik heb geleerd uit mijn film "Augure" dat elk kunstproject groepswerk is. Daarom is de eindgeneriek zo lang", lacht hij.

Met de tentoonstelling, de filmpremière en de inzending voor de Oscars komt er veel af op Baloji. "Ik zie dit als het eindpunt van vier intense jaren en de kans om een nieuw creatief hoofdstuk te schrijven en zaken weer in vraag te stellen. Al ben ik mij ervan bewust dat kunst blijft. Over 20 jaar zullen mensen mijn film nog altijd kunnen bekijken. Het mooie is dat het op dat moment misschien iets helemaal anders betekent."