Rector Vincent Blondel stelde in maart 2022 een onafhankelijke expertenpanel aan. Dat panel moest de problematiek van grensoverschrijdend gedrag, intimidatie en machtsmisbruik in kaart brengen aan de Université catholique de Louvain (UCLouvain). Ook een volledige doorlichting van bestaande meldstructuren en klachtenprocedures stond op het programma.
Het expertenpanel heeft zijn rapport sinds juni klaar, maar het universiteitsbestuur van de UCLouvain weigerde lange tijd om het vrij te geven voor het brede publiek. Het rapport staat sinds 18 oktober wel online, maar zonder de annexen die waren toegevoegd aan het oorspronkelijke document. Apache stelde vast dat die bijlagen bezwarende elementen bevatten in een zaak waar de UCLouvain al een hele tijd mee verveeld zit, die van professor Caroline Nieberding.
In februari 2022 had internationaal gerenommeerd klimaatwetenschapper Jean-Pascal van Ypersele een naar eigen zeggen vuistdik dossier samengesteld over verregaande transgressies in het instituut waar hij zelf was tewerkgesteld. De UCLouvain was in die periode lang niet de enige universiteit waar getuigenissen de weg naar buiten vonden.
Het expertenpanel dat rector Blondel aanstelde, werd voorgezeten door professor Françoise Tulkens, voormalig vice-voorzitter van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Zij legde na meer dan een jaar onderzoek in juni van dit jaar een lijvig rapport neer bij het rectoraat.
Apache onderzocht het integrale rapport-Tulkens en botste op een aantal opvallende annexen. Twee daarvan wekten in het bijzonder de aandacht. Het gaat om brieven die het Comité Tulkens in het najaar van 2022 met hoogdringendheid verzond naar het rectoraat.
De ene brief vraagt onmiddellijke actie van het rectoraat om (vermeende) slachtoffers beter te beschermen. De tweede brief beschrijft een wraakactie tegenover Nieberding, die op dat moment net een rechtszaak had gewonnen tegen de universiteit. "Een aantasting van de waardigheid" en mogelijke "inbreuk op de welzijnswet", oordeelt het comité, dat het rectoraat mee verantwoordelijk houdt voor de feiten.
Alcohol, haperende geheugens en een generatiekloof
Om het belang van beide brieven te kunnen inschatten, moeten we eerst de zaak-Nieberding reconstrueren.
In 2020 beslist professor Nieberding stappen te ondernemen tegen een aantal mannelijke leden van haar onderzoeksgroep. Ze trekt naar vice-rector voor personeelsbeleid Didier Lambert om melding te maken van onder meer alledaags seksisme, gendergerelateerd geweld en structurele discriminatie van vrouwen in het onderzoekscentrum.
Nieberding was op dat moment al meer dan tien jaar werkzaam aan het instituut. Dat een nieuwe vrouwelijke collega in 2019 te maken kreeg met hetzelfde gedrag, bleek voor Nieberding de druppel. Lambert stelt een ad hoc commissie samen om de zaak intern te onderzoeken. In maart 2021 legt die commissie haar finale rapport neer.
Apache kreeg ook dat rapport in handen. Dat maakt melding van een heel conflictueuze sfeer, waarvoor volgens de opstellers echter alle betrokken partijen verantwoordelijkheid dragen. Hoewel in het rapport enkele ernstige feiten staan opgetekend, luidt het dat de meeste van Nieberdings klachten niet kunnen worden geobjectiveerd.
Zo wordt N.S., een van de beschuldigde professoren, door verschillende getuigen omschreven als "gewelddadig in zijn communicatie, […] licht ontvlambaar en choleriek". In 2016 viel hij een medewerkster van het onderzoekscentrum fysiek aan. Zij ging kort daarna met vervroegd pensioen. Een getuige die bij het voorval aanwezig was verdween lange tijd wegens ziekte.
Maar, zo nuanceert het rapport, "het gaat om oude feiten". N.S. wordt bovendien omschreven als "een sterke persoonlijkheid", die zijn ideeën daardoor wel eens op een agressieve manier durft te verdedigen.
Daartegenover staat dat minstens tien keer wordt verwezen naar het "veeleisende karakter" van Nieberding. Volgens de opstellers is zij bovendien "snel gekwetst". Andere mannelijke personeelsleden melden ook dat die veeleisendheid en gevoeligheid hen tegen de borst stuit.
'Engueulades surprises'
Een van de andere beschuldigden, T.H., gedraagt zich volgens verschillende getuigen regelmatig verbaal agressief, met scheldpartijen die schijnbaar uit het niets lijken te komen (des engueulades surprises). De opstellers achten het daarom "denkbaar dat ook Caroline Nieberding slachtoffer werd van dat gedrag".
T.H. begrijpt volgens de commissie echter niet wat hem wordt verweten. Volgens een getuige speelt vooral een generatiekloof en had hij van Nieberding verwacht dat ze "als jonge, pas benoemde, vrouwelijke professor, haar plaats zou kennen". Maar dat was buiten haar "veeleisendheid" gerekend.
Nog een andere beschuldigde, professor H.V.D., zou de hand op het achterwerk van Nieberding hebben gelegd tijdens een kerstfeest. Ook dat kon volgens het rapport niet hard gemaakt worden. H.V.D. had namelijk "zelf geen herinnering aan de feiten" en volgens twee andere aanwezigen ging het vooral om een "zeer gealcoholiseerde" avond. Zij konden het voorval bevestigen noch ontkennen.
In de conclusie raadt de ad hoc commissie psychische bijstand aan voor Nieberding, aangezien ze duidelijk al meer dan tien jaar lijdt onder de hele zaak. Verder wordt een vorming over "seksisme, seksuele intimidatie, niet-gewelddadige communicatie en conflictbeheersing" aanbevolen voor alle betrokken. Als de aanslepende conflicten onoverkomelijk blijken, luidt het verder, moet overwogen worden om de onderzoeksgroep te ontbinden.
Volledig geïsoleerd
Zo geschiedde. In mei 2021, kort na de afronding van het interne onderzoek, wordt de volledige onderzoeksgroep ontbonden. Alle leden komen in een nieuw onderzoekscentrum terecht, behalve Nieberding en haar nieuwe vrouwelijke collega.
Die laatste wordt luttele maanden later, in oktober 2021, door de universiteit aan de deur gezet. N.S., de professor die eerder een medewerkster fysiek aanviel, krijgt echter promotie en komt aan het hoofd te staan van de nieuwe onderzoeksgroep.
In het voorjaar van 2022 staat Nieberding dus volledig geïsoleerd. Haar verzoek om een eigen onderzoekscentrum op te richten wordt afgewezen. Ze richt zich niet minder dan zes keer tot het universiteitsbestuur om te bemiddelen in haar situatie, zonder resultaat.
In dezelfde periode houdt Blondel wel het Comité Tulkens boven het doopvont. In een mail naar alle medewerkers erkent hij dat de reactie van de universiteit tegenover slachtoffers tot dan toe "niet altijd tegemoet kwam aan het lijden van slachtoffers, te traag, of ontoereikend was". De rector zegt dit te betreuren en biedt zijn excuses aan.
Ondertussen blijft de situatie van Nieberding verder escaleren. Het contrast tussen wat zich voor- en achter de schermen van de UCLouvain afspeelt lijkt zo steeds groter te worden. De mannelijke collega’s keren zich tegen haar en beschuldigen de vrouw onder meer van mannenhaat en leeftijdsdiscriminatie.
In de zomer van 2022 start de universiteit zelfs een tuchtprocedure tegen Nieberding wegens "lasterlijke opmerkingen". In het slechtste geval kan die procedure leiden tot haar ontslag.
Op 9 september 2022 richt het Comité Tulkens zich rechtstreeks tot het rectoraat. Zonder naar Nieberding te verwijzen, vraagt het comité om "dringende maatregelen" om (vermeende) slachtoffers te beschermen. Het verzoekt "de autoriteiten van de universiteit" met nadruk om "zich te onthouden van elke handeling ten aanzien van (vermeende) slachtoffers, die niet bijdraagt tot hun bescherming".
De opstellers veroordelen in de brief expliciet het opstarten van bijvoorbeeld tuchtprocedures tegen (vermeende) slachtoffers. De brief werd later als annex toegevoegd aan het Tulkens-rapport. Wat de concrete aanleiding is voor die demarche wordt niet vermeld.
Nieberding zelf besluit in die periode het werk neer te leggen om medische redenen.
'Zware fout'
Later die maand, in september 2022, spant Nieberding uiteindelijk een proces aan tegen haar werkgever bij de arbeidsrechtbank van Waals-Brabant. Ze beschuldigt UCLouvain ervan onvoldoende te hebben gedaan om haar te beschermen en eist onder meer een stopzetting van de tuchtprocedure.
Prompt verzenden de leidinggevenden van het onderzoeksinstituut waar Nieberding werkt een mededeling naar alle leden, waarin ze vooral de mogelijke reputatieschade voor het instituut betreuren. De strijd om gendergelijkheid, staat er ook te lezen, lijkt uit te monden "in de eis voor een ongebreideld en soms absurd égalitarisme".
In eerste aanleg krijgt Nieberding over de hele lijn gelijk. De arbeidsauditeur acht intimidatie door UCLouvain bewezen. In het vonnis oordeelt de arbeidsrechtbank ook dat zowel de tuchtprocedure als het verschil in reactie op haar klacht enerzijds, en de klacht van haar mannelijke collega's anderzijds, kunnen bestempeld worden als psychisch misbruik door UCLouvain.
Pittig detail: N.S., de man die zich eerder schuldig had gemaakt aan fysiek geweld, maakt in diezelfde periode voor de derde keer op rij promotie binnen UCLouvain.
Na de uitspraak van de rechtbank wordt de tuchtprocedure meteen stopgezet. De rechtbank eist een snelle re-integratie van Nieberding in het onderzoeksinstituut. Enkele uren later kondigt UCLouvain echter aan dat het in beroep zal gaan. Dat gebeurt bij monde van advocaat Carine Doutrelepont, toenmalig partner van Alain Vas, lid van het rectoraat van UCLouvain.
Daarmee is dus nog steeds geen einde gekomen aan de onverkwikkelijke saga. In december 2022, twee maanden nadat de universiteit bakzeil haalde, ontvangen Nieberdings studenten een vragenlijst waarin gepeild wordt naar wat "volgens hen de repercussies zullen zijn van de zaak-Nieberding voor haar werk aan de universiteit".
Opnieuw richt het Comité Tulkens zich streng tot het rectoraat, in een brief die eveneens als annex werd toegevoegd aan het Tulkens-rapport. Dit keer wordt de naam van Nieberding genoemd. Het comité veroordeelt de démarche.
Het lijkt te gaan om een "vergeldings- of represaillemaatregel naar aanleiding van de […] aangespannen rechtszaak", luidt het. "Een zware fout", oordeelt het expertenpanel, waarvoor zowel de opstellers als het universiteitsbestuur verantwoordelijkheid dragen.
Het Comité Tulkens waarschuwt het rectoraat voor mogelijke inbreuken op de welzijnswet en aantasting van de waardigheid van het betrokken personeelslid. Ook die brief werd toegevoegd aan het Tulkens-rapport.
In mei van dit jaar werd de zaak-Nieberding tegen de UCLouvain in beroep beslecht. De arbeidsrechtbank wilde zich daarbij niet uitspreken "over de gegrondheid van de tuchtcommissie", maar oordeelde ditmaal in het voordeel van de universiteit. Die heeft wel degelijk voldoende pogingen ondernomen om de situatie te ontzenuwen, staat in het vonnis. De rechter acht de klachten over intimidatie en grensoverschrijdend gedrag als onvoldoende bewezen.
Dat oordeel staat niet alleen op gespannen voet met de eerdere uitspraak, maar ook met vaststellingen uit het interne onderzoek en de stukken die als annex werden toegevoegd aan het Tulkens-rapport. Kan dit alles de angstvalligheid van het rectoraat rond de openbaarmaking van het rapport verklaren en de keuze om de annexen niet te publiceren?
Victim blaming
Het relaas van de zaak-Nieberding lijkt alvast de voornaamste besluiten van het Tulkens-rapport haarscherp te illustreren.
Die besluiten zijn niet min. Het meer dan tweehonderd bladzijden tellende document bevat niet minder dan 140 aanbevelingen in de strijd tegen intimidatie en grensoverschrijdend gedrag en dringt aan op een grondige omwenteling van de academische cultuur.
Naast "een seksistisch klimaat en patriarchale dominantie", "een wijdverbreid gevoel van straffeloosheid" aan de UCLouvain, noteert het Comité een algemeen "gebrek aan vertrouwen in de effectiviteit en onafhankelijkheid" van bestaande klachtenprocedures en meldstructuren.
Slachtoffers zien daardoor vaak geen andere uitweg dan "de instelling te verlaten of het einde van hun contract af te wachten". Anderen verdwijnen voor lange tijd van de werkvloer om medische redenen. Hoeveel medewerkers langdurig afwezig zijn als gevolg van wantoestanden is echter niet geweten. Het Tulkens-rapport hekelt "het gebrek aan objectieve informatie over dergelijke situaties".
Een van de meest pijnlijke vaststellingen van het Comité is dat melders vaak zelf de rekening gepresenteerd krijgen en het voorwerp worden van lastercampagnes of van tuchtprocedures. Die cultuur van victim blaming maakt dat slachtoffers – meestal vrouwen – er vaak voor kiezen er het zwijgen toe te doen.
"Het is deze mentaliteit", schrijft Tulkens, "die we vandaag de dag moeten veranderen." Een mentaliteit "die gebaseerd is op het minimaliseren (van de feiten), de ontkenning (van het lijden) en het beschuldigen (van het slachtoffer)".
Slecht moment voor negatieve publiciteit
Tijdens de bespreking van het Tulkens-rapport aan de UCLouvain op 4 oktober stuitte de beslissing om het niet te ontsluiten voor het brede publiek op onbegrip van studenten en personeelsleden. Bovendien was noch de rector, noch de vice-rector aanwezig op de bespreking.
In Le Soir had Tulkens het over de "institutionele weerstand" om "interne kritiek te aanvaarden". Op de Algemene Vergadering voor het Gelijkheids-, Diversiteits- en Inclusiebeleid (États Généraux pour une politique Équité, Diversité et Inclusion) die vorige week (16-20/10) plaatsvond aan UCLouvain werd Tulkens slechts vijftien minuten spreektijd toegemeten. Na 17 uur was dat, wanneer de zaal al voor de helft was leeggelopen. Op woensdag 18 oktober verscheen het rapport dan toch online.
Maar misschien heeft de nervositeit rond het rapport ook wat te maken met de machtswissels in de hoogste echelons van UCLouvain. In september kondigde Blondel immers aan dat hij geen derde ambtstermijn als rector ambieert. Een maand later volgde het verrassende nieuws dat hij de academische wereld inruilt voor de politiek. Blondel zal de lijst voor Les Engagés trekken bij de komende regionale verkiezingen in Waals-Brabant.
Om belangenvermenging uit te sluiten, zal huidig vice-rector van personeelsbeleid Didier Lambert – die het intern onderzoek in de zaak-Nieberding leidde – vanaf 9 februari volgend jaar het mandaat waarnemen tot na de volgende rectorverkiezingen in september 2024.
Met zowel de regionale als de rectorverkiezingen in het vooruitzicht, komt negatieve publiciteit nogal ongelegen. Daarenboven loopt onafhankelijk van de zaak-Nieberding nog een strafonderzoek tegen UCLouvain bij het arbeidsauditoraat van Waals-Brabant.
Dat onderzoek werd in mei 2022 geopend naar aanleiding van een stortvloed aan klachten over intimidatie en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag binnen het instituut. In de komende weken of maanden zullen zowel Blondel als Lambert, als hooggeplaatste leden van het rectoraat, in die zaak worden gehoord. In een reactie laat het arbeidsauditoraat weten niet te willen communiceren over die zaak zolang het onderzoek loopt.
Nieberding naar cassatie
UCLouvain benadrukt dat het Tulkens-rapport "een initiatief is van de UCLouvain, gefinancierd door de universiteit, dat in de eerste plaats gericht is op de academische autoriteiten, haar personeel en haar studenten". De annexen, voegt de universiteit toe, "werden niet vrijgegeven in het kader van de GDPR-wetgeving". Met betrekking tot de zaak-Nieberding verwijst de universiteit naar het vonnis dat in beroep werd geveld.
Professoren N.S. en H.V.D. benadrukken in een gezamenlijk schrijven dat het om een "hyperconflict" gaat tussen Nieberding en verschillende collega’s. Ze verwijzen ook naar informatie in een "gedetailleerd rapport dat werd opgemaakt door de arbeidsgeneesheer naar aanleiding van de klachten". Dit rapport kan om juridische redenen echter niet vrijgegeven worden.
Verder geven de betrokkenen aan zelf vragende partij te zijn voor een objectieve berichtgeving in de pers "die zich niet laat instrumentaliseren". Maar, besluiten ze, "aangezien de juridische procedure nog loopt, behouden we specifieke opmerkingen voor aan de rechtbanken". T.H. ging niet in op onze vraag om een reactie.
Apache contacteerde ook professor Nieberding voor een reactie. Zij is momenteel nog steeds in ziekteverlof en wenst op dit moment niet in te gaan op de zaak. Wel geeft ze aan in cassatieberoep te zullen gaan.
