Meta aangeklaagd voor impact op mentale gezondheid van jongeren: "Kan je van sociale media een veilige plek maken?"

De procureurs-generaal van 33 Amerikaanse staten dienden hun aanklacht in bij een federale rechtbank in Oakland, in Californië. De impact van socialemediaplatformen als Instagram en Facebook op jonge gebruikers staat centraal. Volgens de tekst draagt Meta met zijn "verslavende" platformen bij tot een "mentale-gezondheidscrisis bij jongeren". Het bedrijf moet daarvoor verantwoordelijk gehouden worden.

Meta heeft herhaaldelijk het publiek misleid over de substantiële gevaren van zijn platformen, klinkt het. Het heeft willens en wetens jonge kinderen en tieners verleid tot verslavend en dwangmatig gebruik van sociale media. Gevolg: problemen zoals depressie, angst, slapeloosheid, verstoord leergedrag en heel wat andere negatieve zaken.

"Meta gebruikt krachtige en ongeziene technologieën om kinderen en tieners te verleiden, aan zich te binden en uiteindelijk te verstrikken. Het uiteindelijke doel is winst", staat te lezen. Meta streeft er volgens de aanklacht naar om jongeren zoveel mogelijk tijd te laten doorbrengen op sociale media, goed wetende dat het brein van kinderen en tieners erg vatbaar is voor de nood aan goedkeuring door anderen. Onder de vorm van likes voor wat ze posten, bijvoorbeeld.

De aanklacht stelt ook dat Meta in het openbaar heeft verklaard dat zijn platformen niet schadelijk zijn, terwijl het bedrijf daar volgens eigen onderzoek wel degelijk van op de hoogte was. Er worden in de aanklacht ook allerlei suggesties gedaan om de veiligheid te verhogen.

Naast de 33 Amerikaanse staten die een gezamenlijke aanklacht indienden, zijn er nog 9 andere staten die een gelijkaardige rechtszaak aangespannen hebben. En eerder dit jaar dienden advocaten die meer dan 100 gezinnen vertegenwoordigen in de VS een gelijkaardige klacht in tegen Meta, Snapchat, Google en ByteDance (het bedrijf achter TikTok). Die zaak loopt nog. De advocaten hebben in een verklaring de aanklacht van de 33 Amerikaanse staten ondersteund.

Meta zegt in een korte reactie ontgoocheld te zijn en wijst erop dat het jonge gebruikers net ondersteunt en tieners online wil beschermen. "In plaats van met bedrijven in de hele industrie samen te werken om duidelijke, leeftijdsgeschikte standaarden voor apps voor tieners te ontwikkelen, hebben de procureurs-generaal dit pad gekozen", klinkt het.

Instagram en Facebook zijn niet goed voor het welzijn van jongeren. Hebben de Amerikaanse staten een punt in hun aanklacht? Het is wat kort door de bocht gesteld, vindt Laura Vandenbosch, professor Communicatiewetenschappen aan de KU Leuven en gespecialiseerd in sociale media. "We weten dat gebruik van sociale media op bepaalde manieren kan leiden tot negatieve effecten bij sommige mensen. Daar zijn voorwaarden aan gekoppeld. Om algemeen te claimen dat sociale media met zekerheid welzijn schaadt, dat wijst onderzoek niet uit."

Wat weten we dan al wel over die negatieve effecten? "Eetstoornissen bijvoorbeeld. Studies wijzen uit dat gebruikers die op een heel uiterlijk gerichte manier omgaan met sociale media, bijvoorbeeld sterk focussen op influencers en het nemen van selfies, wel degelijk een negatiever lichaamsbeeld ontwikkelen. En dat is een directe oorzaak van eetstoornissen."

Over concentratiestoornissen zijn wetenschappers er nog niet uit. "Zijn die concentratiestoornissen een gevolg van sociale media, of zorgen die concentratiestoornissen ervoor dat mensen sociale media op een andere manier gebruiken dan anderen? Er is wel degelijk een link tussen concentratie en sociale media en smartphonegebruik. Maar of het om een oorzakelijk verband gaat, dat is nog in onderzoek."

Er zit een grond van waarheid in de stelling dat Meta technologie gebruikt om gebruikers aan zich te binden en zo meer winst te maken. "Die apps zijn zo ontwikkeld dat ze de aandacht trekken, niet alleen van jongeren maar van alle gebruikers. Likes, en andere beloningsmechanismen", zegt Vandenbosch.

De aanklacht is een goede zaak om Meta te wijzen op veranderingen die het kan doorvoeren om kwetsbare gebruikers te beschermen, vindt Vandenbosch. "Er zijn zeker dingen die Meta kan doen. Een actie om hen bewust maken van het onderzoek dat ernaar gevoerd wordt, is zeker belangrijk."

Het is nog maar de vraag of de indieners van de aanklacht hun gelijk zullen halen. Dat zegt Tim Verheyden, VRT NWS-journalist en expert sociale media, in "Goeiemorgen morgen" op Radio2. "Nu begint het juridische steekspel. Meta zegt dat het een dertigtal tools heeft ontwikkeld voor tieners om bijvoorbeeld misbruik te melden of voor ouders om mee te volgen wat er op de tijdlijn van hun tieners gebeurt. Daarop komt dan de kritiek dat Meta de verantwoordelijkheid bij de gebruikers legt, maar wat doet het zélf om de veiligheid te vergroten?"

Verheyden maakt ook een kritische bedenking. "Sociale media is een gigantisch monster met tentakels wereldwijd, de schaduwkanten ervan ga je niet meteen wegkrijgen. En dan kan je je de vraag stellen: is dat de verantwoordelijkheid van Meta of van mensen die er vanalles op gooien? Mensen gedragen zich als mensen. Hoe je daarvan een absoluut veilige plek kan maken, ik vraag me af of dat geen utopie is."

Hij wijst ook op de goede kanten die sociale media met zich meebrengen. "Als je mensen op die manier verenigt, dat heeft ook wel goede gevolgen. Het delen van ervaringen over mentaal welzijn, bijvoorbeeld."