Tussen 5.000 en 12.000 mensen zonder papieren in Antwerpen: "Ze leven soms in erbarmelijke omstandigheden"

Naar schatting zouden er in België 112.000 mensen zonder papieren op ons grondgebied verblijven. Dat onderzocht Johan Surkyn, demograaf van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), enkele maanden geleden al. Voor Antwerpen was het aantal tot nu nog onduidelijk. "In Antwerpen zijn dat er volgens schatting tussen de 5.000 en 12.000", zegt Tom Meeuws (Vooruit), schepen van Sociale Zaken. "Dat is een bijzonder diverse groep en iedereen leeft hier met zijn of haar eigen verhaal. We werken zo goed mogelijk samen met de Dienst Vreemdelingenzaken, Fedasil, de welzijnssector en verschillende middenveldorganisaties om met die mensen te bekijken of hun toekomst hier of in hun land van herkomst ligt."

Bij de Antwerpse vzw Filet Divers nemen mensen in armoede het woord en organiseren ze activiteiten in een kansrijke omgeving. Bij hen komen er ook vaak mensen zonder papieren over de vloer. Van de 600 dossiers die zij in 2022 behandelden, waren er 190 voor iemand zonder wettig verblijf. "Dat aantal blijft redelijk stabiel de laatste jaren", vertelt Yves Bocklandt, coördinator van Filet Divers. "Sommigen van hen worden hier nog ondersteund door familie die hier wel een wettig verblijf hebben, maar ze belanden ook vaak in slechte werkomstandigheden om geld te verdienen."

Ze leven hier in erbarmelijke omstandigheden en er wordt vaak misbruik gemaakt van hen, klinkt het bij Filet Divers. "Als ze in het zwart werken, krijgen ze vaak ontzettend weinig of soms zelfs helemaal niets betaald", gaat Bocklandt verder. "Ze worden bijvoorbeeld ingeschakeld in de bouwsector of achteraan in bakkerijen, zolang ze maar niet te veel gezien worden. Ze zetten ook zelden de stap naar hulpdiensten om misbruik en wanpraktijken aan te kaarten. Ook huisjesmelkers weten dat en maken daar misbruik van."

Vorige week vrijdag vertelde Vlaams minister voor Wonen Matthias Diependaele (N-VA) in "De ochtend" op Radio 1 dat hij het Woninghuurdecreet wil aanpassen. Zo wil hij ervoor zorgen dat mensen zonder verblijfspapieren moeilijker een woning kunnen huren.

Volgens Bocklandt is dat een slecht idee. "Mensen zonder wettig verblijf moeten naar de toekomst kunnen kijken en onderdak krijgen is daarvoor nog maar het begin. Politici moeten de realiteit onder ogen zien en niet denken dat ze die mensen zomaar kunnen terugsturen. Dat werkt niet." Van het Antwerpse stadsbestuur verwacht Filet Divers meer samenwerking om met de mensen te bekijken wat de problemen zijn en hoe die opgelost kunnen worden.

Concreet creëert de stad Antwerpen tijdens de winteropvang voor daklozen 400 plaatsen voor mensen zonder wettig verblijf. Daarnaast worden die mensen ook zo goed mogelijk opgevolgd door de stadsdiensten. "Ze moeten wel begrijpen dat hier verblijven zonder wettige papieren, gevaren inhoudt", gaat schepen Meeuws verder.

"Het is niet mogelijk om hier op een legale manier te werken, dus werken ze vaak in het zwart en worden ze uitgebuit. Ze belanden soms ook in het criminele circuit om aan geld te geraken. Ze komen dan terecht bij de goedkoopste woningen, vaak in slechte staat en in handen van huisjesmelkers. Zo'n toestand is onhoudbaar voor iedereen. Daarom proberen we in alle rust het gesprek aan te gaan."

Vaak komen mensen zonder papieren terecht bij het Adviescentrum Migratie (ACM) in Antwerpen. Dat is een team van CAW Antwerpen. Daar kunnen ze al hun vragen stellen. "Wij luisteren als eerste naar het verhaal van die mensen", vertelt Grietje Cant, teamcoördinator van ACM. "Dan bekijken we samen met hen welke opties ze nog hebben om hier een wettig verblijf aan te vragen."

Waar die mensen in die periode zonder papieren verblijven, is heel uiteenlopend. "Er zitten veel "sofaslapers" bij, mensen die voor enkele weken bij een vriend of bij familie overnachten", zegt Cant. "Dat is een heel moeilijke groep om te bereiken omdat die vaak niet meegeteld wordt. Sommigen hebben wel genoeg geld door in het zwart te werken en huren zelf een appartement. Net zo goed zijn er veel van hen die dakloos zijn."

Mensen zonder papieren kunnen niet zomaar overal terecht. "Bij ons kunnen ze gebruikmaken van de winteropvang en de daginloopcentra", zegt Grietje Cant. "Er staat ook een team klaar voor de medische zorg. Het OCMW helpt hen daar ook mee. Maar dat zijn allemaal pleisters op een etterende wonde. Wij starten vooral de zoektocht naar langetermijnoplossingen. Zo hebben we ook een aparte jongerenwerking om extra mee te zoeken naar oplossingen. We kunnen die mensen toch niet de boodschap blijven geven dat ze niet kunnen blijven, terwijl ze voor hun eigen veiligheid ook niet terug kunnen?" Bij ACM komen de meeste mensen zonder verblijfsvergunning uit Oost-Europa, Noord-Afrika of Afghanistan.

Het CAW heeft in Vlaanderen op verschillende plaatsen al een project rond opvang en oriëntatie voor mensen zonder papieren die aan een toekomstperspectief willen werken. Dat project komt er in Antwerpen ook in de vorm van een opvang voor vijftien personen.