Nieuwe gevechten in Oost-Congo: "Opvangkampen met honderdduizenden mensen liggen nu op de frontlijn"

De nieuwe gevechten in de provincie Noord-Kivu waren al begin oktober begonnen, rond de steden Masisi en Sake, ten westen van Goma. Geleidelijk aan verplaatsten de vijandelijkheden zich naar het gebied ten noorden van de stad.

De voorbije dagen zijn de M23-rebellen volgens verschillende getuigenissen tot op 20 kilometer van de stad genaderd. Het Congolese leger had officieel een eenzijdig bestand afgekondigd met de M23. Maar in dienst van het leger vecht nu een patriottistische gewapende groep, de Wazalendo, tegen de M23.

Honderdduizenden burgers zijn uit angst voor het geweld afgezakt naar de nu al overbevolkte kampen ten noorden van Goma. "Er wordt geschat dat er nu 600.000 tot 800.000 vluchtelingen heel dicht bij Goma zijn verzameld. Die kampen liggen nu eigenlijk op de frontlijn", zegt de coördinator voor Centraal-Afrika van Artsen zonder Grenzen, Emmanuel Lampaert, vanuit de Congolese hoofdstad Kinshasa.

Lampaert kreeg maandag te horen van zijn teams in een van de kampen dat er niet alleen veel gewonden werden aangevoerd, maar dat er ook werd geschoten tot op enkele meters van hun gezondheidscentrum. 

Artsen zonder Grenzen trekt aan de alarmbel over de omstandigheden in de opvangkampen. Door de gevechten heeft het zelf 48 uur lang zijn activiteiten moeten staken. Ook het Wereldvoedselprogramma levert voorlopig geen voedsel meer. "We spreken dan van kampen waar al een cholera-uitbraak aan de gang was en mensen sterven van ziekte en honger. Seksueel geweld is ook opnieuw in opmars, zegt Emmanuel Lampaert.

"We hebben de afgelopen maanden al aan de alarmbel getrokken op verschillende niveaus, in Brussel, Genève en New York, om het op de agenda te laten staan. Het gaat dan over vrouwen, maar vooral ook over jonge adolescenten die overvallen worden wanneer ze brandhout moeten zoeken in de buurt en dan ten prooi vallen van verkrachters."  

De M23-rebellen zijn een oud zeer in de grensregio met Rwanda. Ze zijn ontstaan uit eerdere rebellengroepen die gesteund werden door het Tutsi-regime in Rwanda. Hun leiders hadden begin jaren 2000, na de burgeroorlog in Congo, hoge functies gekregen in het eengemaakte Congolese leger, maar namen dan opnieuw de wapens op. In 2012 namen ze de stad Goma al eens een tijdlang in. Daarna bleef het enkele jaren stil, maar in 2021 kwamen ze opnieuw opzetten vanuit de heuvels op de grens met Rwanda. 

"Bij de burgers van Goma is de ontzetting groot", zegt Parfait Muhani van de burgerbeweging Lucha (Lutte pour le Changement) vanuit Goma. "Er zijn die oplaaiende gevechten, die de stad helemaal hebben afgesneden van alle bevoorrading vanuit de landbouwgebieden. Ten tweede maakt de intensiteit van de gevechten de situatie van de honderdduizenden oorlogsvluchtelingen die al rond Goma waren gaan schuilen, nog uitzichtlozer. En ten derde is er ook paniek uitgebroken in de stad."

"Niemand weet wat er komen zal. Toen de rebellen twee jaar geleden oprukten, werd door de Congolese regering een staat van beleg afgekondigd en kwamen de provincies Noord-Kivu, Zuid-Kivu en Ituri onder een militair bestuur. Maar die ingreep heeft eigenlijk niets opgeleverd, integendeel. Net zo weinig als de komst van nieuwe, Oost-Afrikaanse troepen naast de al bestaande VN-beschermingsmacht MONUSCO."

Rond de militaire en politieke situatie wordt veel desinformatie verspreid. Dat vergroot de paniek en hitst bevolkingsgroepen tegen elkaar op. Als burgerrechtenactivist is Parfait Muhani gefrustreerd dat hij zijn werk niet kan doen. "De staat van beleg is als een keurslijf. We kunnen mensonterende situaties niet aanklagen", zegt hij.

"Het is dweilen met de kraan open", zegt ook Emmanuel Lampaert van Artsen onder Grenzen. "Maar toch zijn dit mensen met noden en dan is het ons engagement en onze wil om daar te blijven. Maar goed, de remedies moeten van elders komen. Geen politieke spelletjes, maar een voelbaar signaal dat de politici inzitten met de burgerbevolking."

"Ik heb het dan over Congo zelf, over de bredere Afrikaanse regio en over iedereen met een hart voor die mensen. Dit is een regio met een enorm potentieel en een schitterende bevolking. Het zou toch super zijn als die mensen eindelijk de kans krijgen om net als wij allemaal gewoon een leven uit te bouwen?" 

Die burgerbevolking in het oosten van Congo heeft de voorbije 30 jaar niets anders dan conflict gekend. Ook Parfait kan zich niets voorstellen bij wat "vrede" zou kunnen betekenen. Hij roept de Congolese president Tshisekedi en de politieke leiders op om hun verantwoordelijkheid te nemen. "Zij moeten ons beschermen en ook de integriteit van ons grondgebied beschermen. De buurlanden moeten het Congolese volk als volk respecteren", zegt hij. 

Huidig president Félix Tshisekedi maakte bij zijn aantreden in 2019 van veiligheid in het oosten een van zijn prioriteiten. Hij heeft nog tijd tot 20 december dit jaar om die belofte waar te maken. Dan zijn er nieuwe presidentsverkiezingen in Congo.