Waarom Europa verdeeld is over oorlog in Gaza: Israël bespeelde zelf de verdeeldheid bij de lidstaten

In essentie is het simpel: Europa wil de wapens in Gaza lang genoeg laten zwijgen zodat de burgers humanitaire hulp kunnen krijgen. Toch leidt die eenvoudige vraag tot een heuse diplomatieke evenwichtsoefening in Brussel, waar staats- en regeringsleden samenkomen voor een Europese top.

Doordat de 27 lidstaten het eens moeten zijn over de positie die de EU inneemt hierover, discussiëren ze dagenlang over een ogenschijnlijk detail, namelijk of de Europese Unie moet pleiten voor een humanitaire ‘pauze’ of ‘pauzes’. Die semantische discussie komt bovenop de kakofonie aan tegengestelde verklaringen van EU-leiders de afgelopen weken.

Lidstaten als Duitsland, Oostenrijk en Tsjechië vinden dat het woord ‘pauze’ te veel impliceert dat Israël sowieso niet zou mogen vechten tegen Hamas. Om dezelfde reden was al duidelijk dat er van een ‘humanitair staakt-het-vuren’ geen sprake zou zijn. Dat is waar secretaris-generaal van de Verenigde Naties António Guterres voor pleit, en in zijn zog Spaans premier Pedro Sánchez en premier Alexander De Croo (Open Vld). In de Kamer schoof die laatste vier eisen naar voor: de vrijlating van de gijzelaars, de veroordeling van Hamas, het recht van Israël om zich te verdedigen binnen de grenzen van het humanitair recht en een humanitair staakt-het-vuren.

Donderdagavond is een akkoord over een tekst met ‘pauzes’ bereikt. Dat ‘staakt-het-vuren’ de tekst niet zou halen, bleek vorige week al. Toen stemde het Europees Parlement een resolutie waarin het, haast unaniem, oproept tot een humanitaire pauze. Maar dat was een compromis. “Volgens sommigen was een staakt-het-vuren onmogelijk omdat het Israël zou hypothekeren om in te grijpen”, zegt Europees Parlementslid Hilde Vautmans (Open Vld) die hoofdonderhandelaarster was voor de resolutie. “De breuklijnen hierover lopen niet tussen groepen, fracties of partijen. De posities van parlementsleden zijn sterk gebonden aan die van hun land.”

Historische banden

“De Europese Unie is altijd al verdeeld geweest over de Israël”, zegt Dorien Vanden Boer, policy officer Israël/Palestina bij CIDSE, de koepelorganisatie boven Broederlijk Delen. Ze lobbyde vorige week rond die resolutie. “Een aantal landen, zoals Hongarije, Duitsland en Oostenrijk, spreken sterk hun steun uit voor Israël. Daarnaast zijn er ook een aantal kritische landen, zoals België, Luxemburg, Ierland en tot op zekere hoogte Portugal.”

Vaak zijn die posities historisch bepaald. “Dat zie je aan een land als Tsjechië”, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). “Dat heeft een grote Joodse gemeenschap in Praag, waardoor het zich vaak aan de zijde van Israël schaart.” Hetzelfde geldt voor Duitsland, door het trauma van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Evengoed hebben de Ieren vanwege hun eigen geschiedenis als onderdrukt volk sympathie voor de Palestijnse zaak, getuige daarvan de Palestijnse vlaggen waar Celtic-supporters woensdag mee zwaaiden tijdens de Champions League-wedstrijd.

Israël speelt in op die meningsverschillen. Dat blijkt uit een rapport van de ngo International Crisis Group (ICG) op basis van (anonieme) telefoongesprekken met Europese diplomaten. “Neem Hongarije”, zegt Vanden Boer. “Dat hanteert op veel vlakken andere waarden dan de rest van de Europese Unie. Het land ziet in Israël een partner om in te gaan tegen het Europese beleid dat hun niet zint, zoals op vlak van migratie.”

Volgens ICG probeert Israël vooral de Visegrád-landen (Tsjechië, Hongarije, Polen en Slovakije) zo aan zich te binden. Een anoniem geciteerde diplomaat legt in het rapport het mechanisme uit. “Bijvoorbeeld, Israël steunde ons wanneer we kritiek te verwerken kregen omdat we antisemitisch zouden zijn. Wanneer de EU Israël bekritiseert, steunen wij het Israëlische leiderschap in ruil.”

Kakofonie

De discussie in de schoot van de Europese Raad doet de EU geen goed, zeker na alle chaos die eraan vooraf ging. Terwijl Europees Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen vooral Israël steun betuigde, gaf EU-buitenlandchef Josep Borrell het land een veeg uit de pan. De Hongaarse Europese Commissaris Olivér Várhelyi zei dat de 691 miljoen euro aan financiële steun voor de Palestijnse Autoriteit meteen zou opdrogen. Enkele uren later verklaarde zijn Sloveense collega Janez Lenarcic het tegendeel. En als klap op de vuurpijl schreven zo’n 800 werknemers van de EU een brief naar Von der Leyen om te zeggen dat ze het niet eens waren met haar positie.

Ook de resolutie van Vautmans klaagde die kakofonie aan. “Zolang we met unanimiteit moeten werken, zal de Europese Unie zich onmogelijk als sterke geopolitieke unie op het wereldtoneel kunnen profileren”, zegt ze.

“We hadden die kakofonie niet nodig om te weten dat wij niet de geschikte partij zijn om te bemiddelen in het Midden-Oosten”, zegt Van Hecke. “In andere delen van de wereld, zoals in Servië en Kosovo of Armenië en Azerbeidzjan, proberen we die voortrekkersrol wel te spelen. Maar over het conflict in het Midden-Oosten raken Europese leiders het nooit eens. Waarom dat wel lukte inzake Oekraïne? Omdat de Russische inval zo grotesk was en zo flagrant tegen het internationaal recht inging, dat het redelijk eenvoudig was positie in te nemen. Dat was zwart-wit. Nu is er veel grijs.”