‘De actoren die betrokken zijn bij Nagorno-Karabach, Oekraïne en Gaza zijn dezelfde’: hoe alle oorlogszones met elkaar verbonden dreigen te raken

Terwijl in Brussel de EU-leiders zich op een Europese Raad bogen over Gaza en Oekraïne ging in Moskou de Russische leider Vladimir Poetin aan tafel zitten met hoge vertegenwoordigers van Hamas en Iran, een stap die door Israël werd veroordeeld als ‘obscene steun aan terrorisme’.

Professor Olesya Tkacheva (Brussels School of Governance / VUB) is niet verrast. Volgens de NAVO- en Rusland-experte dreigen alle huidige oorlogszones met elkaar verbonden te raken, een risico op bredere escalatie met betrokkenheid van de grootmachten.

In welke mate profiteert Poetin van het conflict in Gaza om zijn offensief in Oekraïne te intensifiëren?

“De timing voor Poetin had niet beter gekund. We moeten in gedachten houden dat het conflict in Gaza begon kort nadat de Amerikaanse regering geen overeenstemming had kunnen bereiken over de begroting, wat de duurzaamheid en voortzetting van de hulp aan Oekraïne al aanzienlijk in gevaar bracht. Nu moet Washington zich ook op steun aan zijn bondgenoot Israël richten.

“Een ander voordeel dat Poetin uit het conflict in Gaza haalt is de hogere olieprijs als gevolg van onrust op de markten. De Russen zijn sterk afhankelijk van hun olie-export en dit positieve overloopeffect voor hun inkomsten kunnen ze herinvesteren in de wapenproductie voor hun Oekraïne-oorlog. Ook buiten ze het Israëlisch-Palestijnse conflict nu uit om de polarisatie in onze EU-samenlevingen en internationale instellingen zoals de VN te vergroten. We mogen dus niet denken dat de oorlogen in Gaza en Oekraïne losgekoppelde conflicten zijn.”

Hoe groot acht u het risico op één grootschalige conflictzone die zich uitstrekt van Oekraïne tot het Midden-Oosten?

“Dit risico is dus precies wat zorgwekkend is. De officiële retoriek van Poetin een paar dagen geleden, toen hij de Russische religieuze leiders ontmoette, blijft dreigend. Er werd benadrukt dat er een potentieel risico is dat dit conflict uitgroeit tot een veel grotere oorlog met de grote mogendheden die ook betrokken zijn in het Midden-Oosten. Dus ja, er is een risico op escalatie. Niemand kan dat nog ontkennen.

“De vraag is nu hoe we dit risico kunnen beheersen en welke stappen nodig zijn. Het is alvast ontmoedigend dat een VN-resolutie waarin de VS pleitten om VN-troepen naar Gaza te sturen op een veto botste van Rusland en China. Zolang er geen VN-raamwerk is groeien de risico’s. Zo beïnvloeden de gebeurtenissen aan de Zwarte en Middellandse Zee ook de spanning in de Kaspische Zee-regio.”

Waarom is de olie- en gasrijke Kaspische Zee vandaag zo belangrijk?

“Het is belangrijk te beseffen dat Russische militairen in hun denken de conflicttheaters van de Zwarte en Kaspische Zee met elkaar verbinden. Er is naast Oekraïne met name nog de oorlog rond Nagorno-Karabach. Azerbeidzjan nam onlangs de Armeense enclave in. De geopolitieke actoren die betrokken zijn bij Nagorno-Karabach, Oekraïne en Gaza zijn dezelfde landen.

“Het is geen toeval dat de vredesonderhandelingen tussen Azerbeidzjan en Armenië - na een eerste, mislukte, EU-bemiddeling - nu plaatsvinden in Iran, dat een kans ziet. De Russen, die ook deelnemen aan deze gesprekken, beschuldigen de afwezige EU en de VS onterecht van het recente geweld. Moskou en Teheran proberen Brussel en Washington zo uit de strategische Kaspische regio te sluiten. Regionale spelers als Turkije en Israël proberen er ook te wegen.”

Poetin voert intussen de aanvallen in Oekraïne op. Zijn de gevechten in Avdiivka de voorbode van een breder offensief daar?

“Ja, er is al sprake van een dergelijke ‘horizontale escalatie’. Er zijn recentelijk ook doelen aangevallen in Charkiv. Er is ook civiele en haveninfrastructuur in Odessa in puin gelegd. Poetin blijft voldoende mogelijkheden hebben om de pijn voor de Oekraïense bevolking te vergroten. Zo heeft Rusland nog steeds een zeer capabele luchtmacht die niet volledig wordt ingezet. Dat is vanwege de Oekraïense luchtverdediging, maar die blijft vooralsnog afhankelijk van de voortdurende, westerse levering van grond-luchtraketten. Of de leveringen vanuit de VS begin volgend jaar zullen kunnen blijven doorgaan blijft de grote onbekende.”

Oorlog is mensenwerk. Kan Oekraïne genoeg militairen blijven mobiliseren tegenover de veel grotere Russische reserves?

“Het aantal slachtoffers aan Russische kant is in verhouding nog vele malen hoger dan aan Oekraïense zijde. In Avdiivka moesten ze al hun speciale troepen en luchtlandingsbataljons inzetten om hun positie te versterken, want de gewone strijdkrachten leden te veel verliezen. De Russen beschikken misschien kwantitatief over meer mensen maar worden geconfronteerd met kwalitatieve beperkingen. Ze moeten nu al rekruten lokken met economische motieven en verhoogden al de leeftijd voor deze contractsoldaten. Er staan nu al vijftigers en zestigers aan hun front.

“Vergeet niet dat ze intussen in eigen land ook geschoolde arbeidskrachten nodig blijven hebben om door te gaan met het uitbreiden van hun militair-industrieel complex. Bij de Oekraïners blijft de motivatie groter. Zij strijden voor de plek waar ze zijn opgegroeid en hun voorouders zijn begraven. Bij de Russen is het wachten op het moment dat de mensen zich gaan afvragen wat ze nu precies in Oekraïne doen.”