"Als we de walvis redden, redden we de planeet": gratis expo over onderzoeksschip Belgica en over klimaat in BELvue-museum
Het Belgische onderzoeksschip "de Belgica" en zijn historische missie in 1898, de Zuidpool, de rol van de walvis voor het klimaat, handige klimaattips waarmee we zelf het verschil kunnen maken: het komt allemaal aan bod in de gratis expo in het BELvue-museum in Brussel. Of nog: hoe "poonami's" een rol spelen voor ons klimaat en de lucht die we inademen.
De naam van de expo is een hele mondvol: "Op zoek naar... het einde van de wereld: een klimaatexpeditie aan boord van de Belgica."
Het is dit jaar 125 jaar geleden dat de Belgica op een historische wetenschappelijke missie naar de Zuidpool vertrok. Maar de expo gaat veel breder dan de expeditie en gaat ook over de klimaatverstoring.
De zuidpool, de natuurlijke airco van onze planeet, is sinds de expeditie van 1898 immers enorm veranderd. "Het is een verontrustende spiegel van de aftakeling van de planeet door de mens", schetst Henri de Gerlache in een videoboodschap.
Documentairemaker Henri is een afstammeling van ontdekkingsreiziger Adrien de Gerlache, die de zuidpoolexpeditie aan het eind van de 19e eeuw leidde. Hij kon rekenen op een internationale bemanning, en dat sommigen ervaring hadden opgedaan aan de noordpool, zou heel belangrijk blijken.
Het scheelde niet veel
Dat die expeditie een enorm avontuur was en ook op psychologisch vlak een uitdaging, komen we te weten in de eerste zaal. Het scheelde zelfs niet veel of de bemanning was nooit teruggekeerd - ze waren vastgeraakt in pakijs tijdens de ijskoude winter aan de zuidpool en raakten maar ternauwernood opnieuw weg.
Blikvanger in de eerste zaal is onder meer een grote foto van het Belgische onderzoeksschip Belgica. De foto toont het schip ingebed in het ijs van de zuidpool, tijdens de winter van 1898. Frederick Cook, de arts en fotograaf aan boord, slaagde erin om met een belichting van 90 minuten (!) en bij 40 graden onder nul toch in om deze iconische foto te nemen.
Aan alle kanten zwommen er walvissen rond ons schip. Vlakbij kwamen ze boven water
Wat ze exact ontdekten aan de zuidpool en wat ze meenamen, is te zien in de eerste zaal. Het avontuur en het zien van wilde dieren maakte veel van de ontberingen van tijdens de poolwinter - met ruim twee maanden waarin de zon niet opkwam - goed.
"Aan alle kanten zwommen er walvissen rond ons schip. Ze kwamen vlak bij ons boven water en bekeken ons vol bewondering", zegt een ander bemanningslid, Roald Amundsen, daarover. Hij moet zo opgewonden en"amazed" geweest zijn als de dieren zelf.
Hoe walvissen kunnen helpen onze planeet te redden
In die tijd waren er nog heel wat walvissen. Over die dieren gaat het in de tweede zaal - denk aan de gigantische blauwe vinvis of de bultrug. Walvissen zijn goed voor het klimaat. Meer nog, we kunnen eigenlijk stellen dat als we de walvis redden en opnieuw kunnen laten floreren zoals vroeger, we uiteindelijk ook de planeet gered zullen hebben.
Dat zit zo: walvissen ontlasten zich in ondiep water, waarbij ze met hun poonami's voedingsstoffen voor fytoplankton bieden zoals ijzer en stikstof. Dat fytoplankton is een verzameling van zwevende, microscopisch kleine organismen die aan fotosynthese doen. Met andere woorden, net zoals de bomen en planten nemen ze dankzij zonlicht CO₂ op en produceren ze zuurstof.
De helft van de lucht die we inademen, komt van fytoplankton. We moeten er dus zorg voor dragen
Hoe meer walvissen, hoe minder van het broeikasgas CO₂ en hoe meer zuurstof, belangrijk voor de toekomst van onze planeet. "Ongeveer de helft van de lucht die we inademen, komt van fytoplankton", legt bioloog Leen Gorissen uit in een begeleidende video.
En er is meer: wanneer een walvis sterft, zinkt hij naar de bodem en neemt hij daar heel wat in zijn lichaam opgestapeld CO₂ mee, dat dan op de zeebodem wordt opgeslagen.
Toch worden die natuurlijke systemen bedreigd, onder meer door de vervuiling van onze oceanen door chemicaliën en microplastics, waarschuwt Gorissen, die ons aanspoort om zo snel mogelijk actie te ondernemen. Het is een gelijkaardige boodschap die weervrouw Jill Peeters brengt bij een apart weerbericht voor Antarctica: we moeten nu handelen en de uitstoot van broeikasgassen aan banden leggen.
Wat kunnen we zelf doen? Jongeren vertellen
Ook in de strijd tegen de klimaatopwarming zelf kunnen we actie ondernemen en ons eigen steentje bijdragen. Rond dat thema draait de derde zaal, waar jongeren in een videoboodschap aangeven wat zij zoal doen om op hun manier en binnen hun mogelijkheden het verschil te maken.
Runds- of schapenvlees vermijden, vegetarisch eten, carpoolen, de trein of bus nemen voor een citytrip en zo een vlucht vermijden, geen dingen met een lange reistijd kopen via Amazon, spullen niet te snel weggooien en laten repareren vooraleer je denkt aan iets nieuws kopen, tweedehandskleding, zowat alle praktische tips passeren de revue.
Extra's
De expo biedt op bepaalde momenten ook workshops aan en andere interactieve evenementen. "Klimaat is niet altijd dingen afgeven, maar ook interactieve dingen bedenken om ermee aan de slag te gaan voor het klimaat", zegt Tina Oosterbosch van het BELvue-museum daarover.
Zo zijn er op 18 januari verschillende do-it-yourself-workshops. Je kan bijvoorbeeld bij Recyclart terecht om te leren hoe je afgedankte spullen van de vuilnisbak kan redden. En er is Expeditie Inclusief, een interactief spel voor kinderen met of zonder een handicap, "een toegankelijk spel dat kinderen helpt om klimaatproblemen aan te pakken."
Praktisch: de expo is te vinden in het BELvue-museum, op de hoek van het Paleizenplein tegenover het Warandepark in Brussel. De tentoonstelling loopt al enkele weken intussen, maar loopt nog door tot 4 februari. Er zijn infoborden in het Nederlands, Frans en Engels, klik hier voor meer praktische informatie.
De locatie is makkelijk te voet bereikbaar vanuit het Centraal Station. De NMBS biedt hiervoor een speciaal Discovery-ticket aan met korting op je treinbiljet. De expo loopt in nauwe samenwerking met de Koning Boudewijnstichting, en met Jill Peeters en Henri de Gerlache als curatoren.
