“Ik zie zelden zuinige eters bij een rouwmaaltijd”: waarom krijgen we standaard koffie en pistolets met kaas op een koffietafel?

Hoewel de koffietafel vandaag de meest voorkomende rouwmaaltijd in ons land is, bestaat de traditie nog niet zo heel lang. “De gewoonte ontstond eigenlijk pas in de 19de eeuw, wellicht onder invloed van de burgerij die een poging deed om de manieren van het volk bij te schaven”, legt Marie Vandecaveye uit, onderzoeker in het Gentse Huis van Alijn, het museum dat onze dagelijkse rituelen in kaart brengt.

“Daarvoor trokken ze na een begrafenis standaard naar een café en werd er een vat bier geschonken. In de 20ste eeuw moest dat allemaal wat deftiger verlopen en kwam er ook veel taboe bij kijken. Zichtbare tekenen van rouw zoals rouwkledij met een rouwsluier, rouwjuwelen en rouwstoeten tijdens de begrafenis werden afgebouwd. Het verdriet, de uitvaart en ook de maaltijd achteraf moesten steeds ingetogener worden.”

“Vaak is een begrafenis in de week, op een moment dat er eigenlijk gewerkt moet worden. Het is een mooi gebaar dat mensen hier vrij voor nemen, in ruil krijgen ze dan eten aangeboden. De eenvoud van die maaltijd bevestigt dat het leven doorgaat. Eten is een levensbehoefte. We zitten samen aan tafel en moeten verder. Tegelijk is er veel vrijheid om rond te lopen en met elkaar te praten. Je kan eens naar een andere tafel lopen om daar een pistolet te pakken en zo meer mensen te ontmoeten en elkaar te steunen. Misschien helpt het ook dat het een lichte maaltijd is omdat mensen als ze verdrietig zijn minder honger hebben.”

Veel variatie in het eet- en rouwaanbod ziet Marie niet. “In Vlaanderen is de koffietafel nog altijd inbegrepen in het pakket bij veel begrafenisondernemers. Er zijn wel regionale verschillen in de samenstelling maar meestal gaat het standaard over koffie, pistolets of sandwiches met klassiek beleg zoals hesp, kaas en preparé, vaak ook koffiekoeken of een stuk vlaai of taart. Enkel in West-Vlaanderen zijn er sommige families die de gewoonte hebben om warm eten te serveren. Dat gaat dan meestal over een driegangenmenu met klassieke gerechten. We zien vandaag ook de tendens om het afscheid persoonlijker aan te pakken, met bijvoorbeeld een bijeenkomst in een stamcafé.”

Bij een koffietafel kan natuurlijk koffie niet ontbreken: deze drank speelt een opvallende hoofdrol bij de samenkomst na een uitvaart. Het is létterlijk een bakje troost dat de tranen kan opvangen als het ingetogen deel van het afscheid voorbij is. “Het is niet toevallig dat er koffie wordt geschonken. Het is een vertrouwde drank die ook een gevoel van gezelligheid oproept, en vaak gedronken wordt bij het samenzijn. Iets wat we kunnen gebruiken op zo’n moment. De cafeïne geeft ook lichamelijk een boost na al het verdriet van tijdens de uitvaart zelf. De ceremonie is vaak ingetogen, op de koffietafel is er ook plaats voor andere emoties: je kan herinneringen ophalen en er mag zelfs al eens gelachen worden.”

Ceremoniespreker Lieke Biesemans ziet tegenwoordig dan weer wel vaker meer persoonlijke invullingen van die klassieke koffietafel. Tijdens de afscheidsmomenten die zij organiseert, wordt er minder vaak gekozen voor de klassieke formule van bij de begrafenisondernemer. “Ik zoek samen met de familie naar manieren om iemand die er niet meer is terug te brengen in alles wat we vertellen en automatisch komt daar ook eten en drinken bij kijken. Veel mensen willen op het menu zetten wat de overleden persoon graag at of goed kon klaarmaken, of iets waar er een persoonlijk verhaal aan vasthangt. Soms gebeurt dat dan wel in een lokale brasserie, of zelfs met boterhammen in de tuin.”

“Het is niet omdat het persoonlijk is, dat het duur hoeft te zijn”, benadrukt ze. “Er hoeft geen cava geschonken te worden. Soms is het roggebrood met kaas en een blikje Cristal-bier erbij, dat serveerden we bijvoorbeeld tijdens een koestermoment voor een vader 17 jaar na zijn overlijden. Of we bewegen hemel en aarde om de taart van die ene bakker waar moemoe zo dol op was toch op de troostmaaltijd te krijgen. Soms krijgen we unieke vragen, zoals een mediterraans buffet met gerechten om te delen waarbij de vispudding van de moe werd geserveerd als dessert: klassieke gele pudding in de vorm van een vis versierd met muizenstrontjes. Best een vreemde combinatie, maar het was wél allemaal op. Ik zie trouwens zelden zuinige eters tijdens een rouwmaaltijd. Je ziet dat mensen deugd hebben van samen eten en opnieuw energie kunnen opslaan.”

Die ervaringen leren de ceremoniespreker dat eten niet alleen in je buik, maar ook in je hart zit. “Ik vind het gek dat er zomaar voor een standaardmaaltijd gekozen wordt op een moment dat zo persoonlijk is. En vaak is het niet eens bijster lekker wat je krijgt: de koffie is lauw en de broodjes slap. De herinneringen aan wat er op een bord, in een glas of tas belandt zijn zo sterk, dat mag je zeker meenemen in een afscheid. Iedereen heeft zo’n gerecht dat je meteen terug bij moemoe aan tafel, bij je vriendin op een terrasje of bij je vader in de tuin brengt. Ik wil in alle zachtheid de klassieke koffietafel in vraag stellen. Het is logisch om ons op een afscheidsdag te voeden met eten dat troost. Ik gun het iedereen om buik én hart te vullen met eten dat ons helpt om de persoon die we missen opnieuw te ontmoeten.”

“3 tot 4 kopjes koffie per dag moet kunnen”: maar wat doét cafeïne precies met je lichaam? Diëtist scheidt feiten van fabels (+)

Voedt suiker kanker? Arts zet de feiten op een rij: “Een tumor eet alles” (+)

“Het is een luie optie, maar ik word er altijd instant gelukkig van”: 5 chefs verklappen hun favoriete comfortfood en delen het exclusief recept (+)