Bijna 1 op de 2 vrouwen met beperking slachtoffer van seksueel geweld: "Heb me zo vuil en smerig gevoeld, zo onveilig en alleen"

Noot: sommige geïnterviewden krijgen in dit artikel een fictieve naam. Hun volledige naam is bij de redactie bekend.

Annemie (46) is blind en zit in een rolstoel. Ze maakte al meermaals grensoverschrijdend gedrag mee. Als 18-jarige werd ze aangerand door een leerkracht op haar school: “Ik heb me zo vuil en smerig gevoeld, zo onveilig en alleen."

Pas vele jaren later had Annemie de moed om klacht in te dienen: ”Je bent als slachtoffer heel erg bang. Ik heb veel te laat klacht ingediend, maar met die klacht is naar mijn gevoel niet veel gedaan. 'Er zijn geen bewijzen', zei men, het werd gewoon geseponeerd. Het was woord tegen woord. Dat is een slag in je gezicht.”

Personen met een beperking blijken veel vaker seksueel geweld mee te maken dan personen zonder beperking. Dat is de conclusie van een onderzoek uitgevoerd door de Universiteit Gent in opdracht van het Agentschap Binnenlands Bestuur van de Vlaamse Overheid.

Tussen 2019 en 2021 werden via enquêtes en interviews 716 personen met een beperking in België bevraagd naar hun ervaringen. De gemiddelde leeftijd was 55 jaar. De studie stelde vragen over levenslange ervaringen met seksueel geweld.

Vrouwen met een beperking blijken het vaakst slachtoffer te worden. Bijna 1 op de 2 vrouwen met een beperking (48 procent) geeft aan ooit "hands-on" seksueel misbruik (d.w.z. met fysiek contact) te hebben meegemaakt. Bij vrouwen zonder beperking is dat 40 procent. Bij mannen met een beperking rapporteert 1 op 4 (25 procent) ooit "hands-on" seksueel misbruik te hebben meegemaakt. 

Volgens professor Ines Keygnaert (UGent), die de studie leidde zijn er verschillende verklaringen voor deze hoge cijfers: "Mensen met een beperking zijn kwetsbaar omdat ze veel vaker afhankelijk zijn van anderen op het gebied van zorg, huisvesting en veiligheid. Ze maken zich vaker zorgen over hun financiële situatie."

"De studie toont ook dat mensen met een beperking algemeen een slechtere mentale gezondheid hebben. Ze gebruiken ook vaker kalmeringsmiddelen en stellen meer zelfbeschadigend gedrag en zelfmoordpogingen. Allemaal factoren die de kans om slachtoffer van seksueel geweld te worden vergroten. Ze krijgen ook niet altijd de juiste zorg na het geweld, waardoor ze meer kans maken om opnieuw slachtoffer te worden. We moeten dat echt aanpakken."

Deze studie maakt deel uit van een groter bevolkingsonderzoek naar seksueel geweld en kon bijgevolg geen onderscheid tussen fysieke of mentale beperking maken, of mensen in voorzieningen bevragen.

Volgens professor Keygnaert kan het werkelijke cijfer daardoor nog veel hoger liggen: "We zijn vrij zeker dat het hier om een onderrapportering van de problematiek gaat. Daarom willen we in de toekomst specifiek onderzoek doen bij mensen met verschillende soorten beperkingen."

In 2018 deed Tina Goethals in opdracht van de Vlaamse minister van Gelijke Kansen een kwalitatief onderzoek naar seksueel geweld bij vrouwen met een verstandelijke beperking.

De resultaten waren ontluisterend: van de 120 vrouwen die uitgebreid bevraagd werden in het onderzoek gaf maar liefst 93 procent aan ooit seksueel geweld te hebben meegemaakt. Velen van hen werden meermaals slachtoffer en hadden er bovendien nooit over durven spreken. Maar liefst 85 procent ging nooit naar de politie.

Na de eerdere aanranding door haar leerkracht werd Annemie als dertiger weer slachtoffer van ongewenste aanrakingen. Deze keer door een man uit haar directe omgeving. Ze kaartte het voorval aan bij mensen die ze vertrouwde, maar durfde verder nooit aangifte te doen.

“Het moeilijkste was elke keer opnieuw dat niemand me geloofde. Ik heb altijd het gevoel dat ik er alleen voor sta. Het lijkt wel of men denkt: als we onze ogen sluiten dan is het niet gebeurd. Ik vind dat zeer pijnlijk, dan sta je als slachtoffer heel alleen. Je voelt je verschrikkelijk eenzaam.”

Uit het onderzoek blijkt dat in de meerderheid van de gevallen de dader een bekende van het slachtoffer is. Meestal een vriend(in) (18 procent), een familielid (17 procent) of een ex-partner (13 procent). Slechts in 6 procent van de gevallen gaat het om een onbekende.

Lynn De Pelsmaeker (36), die een zeldzame bindweefselziekte heeft, werd aangerand door haar verpleegkundige toen ze na een periode in het ziekenhuis aan het herstellen was in een assistentieflat.

"Het begon met ongepaste opmerkingen. Ik vermeed om op mijn alarmknop te drukken omdat ik schrik had dat hij van wacht zou zijn. Tijdens een weekend had ik hevige pijn waardoor ik af en toe wegdraaide. Ik duwde op mijn knop en hij had permanentie. Hij heeft toen mijn borsten en mijn lijf zitten betasten. Ik kon niets doen, lag doodziek in bed en bevroor helemaal."

Lynn durfde niet meteen klacht in te dienen. Toen ze een jaar later een mail stuurde naar de directie van haar zorgvoorziening vond ze geen gehoor: "Ze lieten mij eerst weten dat ze alles op alles gingen zetten om het aan te pakken, maar er is eigenlijk niets mee gebeurd. Ik had de indruk dat ze vooral hun eigen naam niet wilden beschadigen. Een personeelslid heeft me zelfs actief afgeraden om naar de politie te stappen."

Lynn diende toch klacht in bij de politie. De dader bleek niet aan zijn proefstuk toe en maakte nog slachtoffers. Hij werd uiteindelijk veroordeeld voor de verkrachting en aanranding van meerdere kwetsbare vrouwen.

59 procent van de respondenten die seksueel geweld rapporteerden, durfden het aan een naaste te vertellen. 44 procent van hen gaf aan dat ze geen formele hulp gezocht hebben, vaak uit schaamte of uit angst om niet geloofd of niet au serieux genomen te worden.

Ook Annemie kent de schrik om niet geloofd te worden. Twee jaar geleden maakte ze voor de derde keer grensoverschrijdend gedrag mee bij een medische behandelaar.

“Hij betastte me elke keer ik langs moest gaan. Je voelt je volslagen belachelijk. Je denkt: wat had ik aan? Hoe is dat nu mogelijk dat dit mij opnieuw overkomt? Je zit in zo een kwetsbare positie; hij is je medische behandelaar.” Annemie durfde geen klacht in te dienen: "Mijn angst om opnieuw niet geloofd te worden was te groot."

Annemie wil dat er meer bewustwording en aandacht komt voor de grenzen van mensen met een beperking: “Het lijkt wel alsof je als vrouw met een handicap altijd in het hoekje van de dankbaarheid moet zitten, want ze helpen je toch."

"Als rolstoelpatiënt heb ik veel hulp nodig. Ik moet bijvoorbeeld uit de auto geholpen worden met een heftechniek waarbij je dicht bij de borsten komt, dat is moeilijk. Maar mensen en hulpverleners moeten zich bewuster worden van de grenzen van vrouwen met een handicap. Het is niet omdat we hulp nodig hebben dat we alles zomaar moeten toelaten en dankbaar moeten zijn voor alles.”

Dat er meer bewustwording nodig is, vindt ook Ann Van den Buys. Zij is bestuurslid bij Persephone vzw, een organisatie die vrouwen met een handicap verenigt: "Een belangrijk onderdeel van de oplossing is het vergroten van bewustzijn over dit onderwerp, zowel bij mensen met een handicap als in de bredere samenleving. Mensen moeten leren wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is en wat daarvan de gevolgen zijn."

Miek Scheepers is coördinator van Aditi vzw, een centrum voor advies, informatie en ondersteuning voor seksualiteitsvragen van mensen met een beperking: "Een van de grootste uitdagingen bij het aanpakken van dit probleem is het zwijgen doorbreken. Personen met een handicap hebben vaak te maken met vooroordelen en stigma's die hen belemmeren om open te spreken over seksualiteit en geweld."

"Er is een beschermingsreflex als het over seksualiteit bij mensen met een beperking gaat. Seksuele voorlichting is vaak niet beschikbaar en informatie niet altijd makkelijk te vinden. De kwetsbaarheid en afhankelijkheid van personen met een beperking in combinatie met het taboe eromheen vormen een gevaarlijke combinatie."

Volgens Scheepers ligt de oplossing in preventie: "Gaan we werken aan het volgende meldpunt of gaan we werken aan preventief beleid? Er is momenteel te veel aandacht voor reactief beleid en te weinig voor preventie."

"We gaan seksueel misbruik niet uit de wereld kunnen helpen, maar hoe bespreekbaarder we seksualiteit en seksuele gezondheid kunnen maken, hoe sterker je mensen kan maken, en hoe meer handvatten je mensen geeft bij vragen of problemen om de stap naar hulpverlening te zetten."

Ook zorgprofessionals zijn volgens Scheepers een belangrijke schakel: "Het is belangrijk om blijvend in te zetten op vorming en training van zorgprofessionals zodat zij de nodige kennis, vaardigheden en attitudes hebben om effectief met het thema aan de slag te gaan."

"Dit alles kan enkel lukken wanneer men binnen organisaties ook daadwerkelijk een beleid uitwerkt rond seksuele gezondheid. Een beleid dat aandacht heeft voor seksuele gezondheid, dat maatregelen formuleert om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en uiteraard ook omschrijft wat te doen in geval van een melding."

Vlaams minister van Gelijke Kansen Bart Somers (Open VLD), die de studie bestelde, spreekt van “zeer confronterende cijfers die we als samenleving niet kunnen aanvaarden.”

Volgens Somers is het belangrijk om in te zetten op drie zaken: “Eerst en vooral moeten we nog meer moeite doen om slachtoffers te overtuigen om een klacht in te dienen en hen zo goed mogelijk bij te staan. Ten tweede denk ik dat we de organisaties die opkomen voor deze mensen meer moeten ondersteunen."

"Ten slotte is het preventieve beleid belangrijk. In het onderwijs en op andere plaatsen heel goed uitleggen waar de grenzen zijn op vlak van seksualiteit en uitleggen wat je kan doen als je slachtoffer wordt.” Somers laat weten dat er een vervolgstudie komt die zal onderzoeken wat de drempels zijn voor slachtoffers om de weg naar hulpverlening te vinden. 

Tot op vandaag draagt Annemie de gevolgen van het misbruik: “De impact die het heeft op je verdere leven is ongelofelijk groot, zoals op de relatie met mijn man bijvoorbeeld. Ze nemen een deel van je verdere leven af. Ik zit met de gevolgen van de schande die ze over mij hebben uitgesproken. Ik heb het moeilijk om met een onbekende man in een auto te stappen. Ik flip als iemand mij vastpakt. Financieel en mentaal heeft het ook een enorme impact. Elke maand naar de psycholoog voor de rest van je leven, en je moet er allemaal zelf voor instaan."