Cat Bohannon over eicellen, taboes en orgasmes: ‘Als een vrouw flirt met een man die jij leuk vindt, voel je ook je waarde zakken’

Tijdens haar studententijd, wanneer ze als naaktmodel bijklust op de academie, merkt Cat Bohannon steeds weer hetzelfde fenomeen op: de mannelijke studenten tekenen de borsten van de modellen altijd te groot. En niet een béétje uit proportie, maar gigantisch groot. Pas na een paar weken tekenen de jongens de borsten enigszins normaal.

Hoe komt het dat mannen het vrouwelijke lichaam niet op een objectieve manier kunnen waarnemen, er een cartoon van maken, vraagt Bohannon zich af. Leeft ze misschien in een andere zintuiglijke realiteit dan mannen? En zo ja, wat betekent het voor vrouwen als de mannelijke norm altijd het uitgangspunt was en is in de studie van het menselijk lichaam?

De vraag leidt haar jaren later tot de creatie van Eva, een diepgravend wetenschappelijk boek over ‘de oervrouw’ en de evolutie van het vrouwelijk lichaam, mede geïnspireerd door de literatuur van Jorge Luis Borges, Susan Sontag en Simone de Beauvoir. Het staat inmiddels op de New York Times-bestsellerlijst en is in vierentwintig talen vertaald.

Wat gaf de doorslag om dit boek te schrijven?

“Over de culturen heen hebben we nooit echt geleerd om het vrouwelijk lichaam te vertrouwen, in al zijn wilde, gevaarlijke, verraderlijke glorie. Ik was wel bang dat ik aan die dynamiek toegaf door te schrijven over hoe moeilijk een menselijke zwangerschap is, maar de wetenschap is nu eenmaal wat ze is.

“Het uitgangspunt van mijn boek draait immers om een van de basisproblemen van onze soort, namelijk dat ons voortplantingssysteem veel minder betrouwbaar is dan dat van andere primaten. Mensen denken vaak dat vuur de belangrijkste menselijke uitvinding was, of penicilline of het internet, maar neen: het was gynaecologie. Zonder gynaecologie waren we waarschijnlijk al uitgestorven, of een rariteit in een zoo.”

Is ons voortplantingssysteem dan zo vreemd?

“Ons grootste probleem is mechanisch van aard. In essentie: we moeten een watermeloen door een opening met het formaat van een citroen weten te persen. Geen aanrader, als het niet per se moet. (lacht) En toch overleven we al honderdduizenden jaren en blijven we in de moeilijkste omstandigheden kinderen baren. Op dit moment komen er baby’s ter wereld in Gaza. Ik kan me geen ergere plek in de wereld voorstellen om te bevallen, maar toch doen we het. Onze zwangerschappen en geboortes zijn langer, zwaarder en gevaarlijker dan die van vele andere soorten, maar we proberen die problemen met ons rammelend reproductiesysteem te omzeilen door elkaar te helpen bij de geboortes van kinderen.

“Een bijkomend probleem is het postnatale herstel. Meer dan 90 procent van alle mensen die bevallen lijden achteraf aan diverse kwalen. Een zwangerschap beïnvloedt niet alleen je mobiliteit, je lichaam is ook onderhevig aan allerlei hormonale schommelingen. In vergelijking met andere dieren moeten we lang herstellen.

“Het vreemde is dat vrouwen daar nog altijd moeilijk over praten. De ongemakken tijdens en na een zwangerschap blijven taboe, omdat we verondersteld worden blij en dankbaar te zijn als we een kind gekregen hebben. Iedereen maakt het mee, dus het zal wel normaal zijn. Maar het is niet omdat het normaal is, dat het ook oké is.”

Dat vrouwen zo zwaar moeten herstellen van bevallingen, wordt eigenlijk nog wreder doordat mannen in sommige landen zo weinig vaderschapsverlof krijgen, en dus niet mee voor partner en kind kunnen zorgen.

“In de Verenigde Staten hebben we zelfs geen garantie op vaderschapsverlof. Ook jonge moeders zijn kwetsbaar. Je zwangerschapsverlof hangt af van je werknemer, je wordt amper beschermd door de overheid. Als je zes weken zwangerschapsverlof neemt, heb je de garantie dat je je werk terugkrijgt. Op financiële steun moet je verder niet rekenen. Het wordt dringend tijd dat we dit beter aanpakken.”

Volgens u hebben we de overleving van onze soort deels te danken aan gynaecologische kennis, die ons toestond om onze levensvatbaarheid te verbeteren. Ik denk nu ook aan ivf en de mogelijkheid om je eicellen in te vriezen, waardoor je ook op latere leeftijd nog aan kinderen kunt beginnen.

“Zeggenschap over onze vruchtbaarheid is een enorm biologisch werktuig voor vrouwen. Vrouwen krijgen zo de touwtjes van de evolutie in eigen handen. Als je als soort je voortplantingsstrategie kunt aanpassen aan de omstandigheden, kun je voor een groot stuk je toekomst bepalen.”

We betalen er wel een prijs voor. In België kost het duizenden euro’s om eicellen te ­laten invriezen.

“Door samenloop van omstandigheden liet ik mijn eicellen ook invriezen. Mijn partner werkt bij Google, waar geassisteerde voortplantingstechnologie deel uitmaakt van het gezondheidszorgplan. De meeste Amerikaanse bedrijven bieden dat niet aan, maar wij hadden dus geluk. Ik besef dat ik daarin zeer geprivilegieerd was. Voor de gemiddelde Amerikaanse vrouw kan ivf tussen de veertig- en zestigduizend dollar kosten, afhankelijk van hoeveel eicelpuncties er nodig zijn, de terugplaatsing van het embryo, de kost om de eicellen te bewaren.”

Los van de kosten, is het fysiek ook een hele onderneming.

“Ja, je moet een hormonenkuur doen zodat er in kortere tijd meer eicellen rijpen, daarna gaan ze met een naald in je vagina en worden de eicellen opgezogen. Dat voel je gelukkig niet, je bent verdoofd. Dit proces wordt een paar keer herhaald, tot ze genoeg kwaliteitsvolle eicellen hebben verzameld. We weten nog altijd niet waarom vrouwen er zoveel verliezen. In mijn boek noem ik dat de ‘legemandjestheorie’. Terwijl mannen sperma blijven aanmaken tot het einde van hun leven, wordt een vrouw geboren met alle eicellen die ze ooit zal hebben. Of, beter gezegd: al haar follikels. Elke maand, in de loop van haar ovulatiecyclus, produceert de hypofyse een hoeveelheid follikelstimulerende hormonen. Daarop beginnen de eierstokken met het rijpen van een aantal follikels. Uiteindelijk zal maar één daarvan zich verder ontwikkelen tot een volgroeide eicel en zich een weg door de eileider banen. Het is een soort interne wedstrijd. Alleen de beste overleven.

“En het klopt: voor vrouwen is een ivf-traject sowieso zwaarder dan voor mannen. Mijn man werd opgesloten in een bureau met porno en een potje. Dat vond hij best ongemakkelijk, maar het was ook geen naald in zijn penis. De moeilijkheid van het proces spoort wel met de rest van onze reproductieve evolutie: we moeten onze vruchtbaarheid manipuleren om onze voortplanting te garanderen.”

Heeft de hormonenkuur een invloed op het welzijn van de vrouw?

“Ja, de kuur is zwaar voor het lichaam. Sommige patiënten krijgen te maken met het zogenoemde ovarieel hyperstimulatiesyndroom. Door het bevorderen van je vruchtbaarheid is het mogelijk dat je eierstokken vergroten. Mijn eierstokken zwollen op tot de omvang van een pompelmoes. Het voelde alsof er een basketbal in mijn buik zat. Maar ik wil je lezers ook niet afschrikken. Ivf is fantastisch, en als het juist voelt, moet je ervoor gaan. Het is zwaar, maar het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat vrouwen iets deden wat zwaar was.”

Je zou ook kunnen argumenteren dat dergelijke nieuwe wetenschappelijke technieken nog meer druk op vrouwen leggen. Je kunt je eicellen laten invriezen, maar als je daarna geen steun krijgt van de overheid, staan veel vrouwen nog nergens met hun kinderwens.

“Goed punt. Zelf studeerde ik af met een schuld van 180.000 dollar. In de VS is de universiteit niet gratis, en betalen we hoge interesten op onze studentenleningen. Deze schuld beïnvloedde mijn kinderwens. Zonder de deal voor mijn boek had ik niet aan kinderen moeten denken, terwijl ik nu wel blij ben dat het gelukt is. Toen ik 20 was, wilde ik nog geen kinderen. Waarom een kind op een wereld zetten die vergaat? Maar toen ik 30 werd, was daar ineens de kinderwens, een drang die ik intellectueel niet kon verklaren.”

Een Belgische politica, Gwendolyn Rutten, getuigde onlangs in de Belgische pers over haar perimenopauze. Het was de eerste keer dat ik die term hoorde. Omdat menopauze nog altijd taboe is?

“De perimenopauze, de periode waarbij je als vrouw van een vruchtbare naar een onvruchtbare periode overgaat, kan voor vele vrouwen als freaky en funky worden ervaren. Het is belangrijk om dit bespreekbaar te maken. Vrouwen blijken na hun menopauze kwetsbaarder te zijn voor bepaalde gezondheidsproblemen. Ik las onlangs een interessante studie over hormoonkuren die vrouwen tegen bloedklonters, dementie en depressie kunnen beschermen als ze deze innemen tijdens de menopauze. Dat komen we nu pas te weten, omdat het mannelijke lichaam in vele wetenschappelijke studies altijd de norm was.

“Vrouwen krijgen dan wel te maken met de menopauze, ze leven ook langer. Het zou zowel goed voor mannen als vrouwen zijn om te ontdekken waarom dat zo is.”

In uw boek hebt u het ook over seksuele normen en het patriarchaat. Met dank aan het seksisme zijn de seksuele regels voor vrouwen heel wat strenger, schrijft u.

“Seksuele regels zijn er voornamelijk om te bepalen wat een vrouw wel of niet mag. De biologische verklaring is uiteraard dat er zo controle wordt uitgeoefend op de vrouwelijke vruchtbaarheid. Kortom: hoe en wanneer zijn vrouwenlichamen beschikbaar voor mannen? Ook dat is een gevolg van ons rammelend reproductiesysteem: we hebben regels nodig.

“Seksisme en gynaecologie zijn in die zin als twee kanten van dezelfde medaille: het zijn strategieën die onze soort gebruikt om een haperend systeem op te lappen. Als zwangerschappen gevaarlijk en baby’s veeleisend zijn, moeten er alternatieven gevonden worden. En dan zie je dat vrouwen uit het arbeidsleven geduwd worden zodra ze kinderen baren. Ze moeten thuis voor hun kroost zorgen, en zo zijn ze – handig – ook minder beschikbaar voor andere mannen.”

U zegt dat Noord-Amerikaanse en Europese vrouwen veel strenger zijn voor vrouwen dan mannen die zich niet aan seksuele regels houden. Als mannen in de fout gaan, worden vrouwen kwaad. Maar als vrouwen zich ‘misdragen’, worden andere vrouwen wóést. Onlangs flirtte een vriendin van me met een man die ik aantrekkelijk vond. Ik was meer geïrriteerd door mijn vriendin dan door de man.

“We leven in een seksistische maatschappij waar de waarde van een vrouw nog altijd onlosmakelijk verbonden is met haar succes bij mannen. Als een andere vrouw met een man flirt die jij leuk vindt, voel je niet alleen jaloezie, je voelt ook je waarde zakken. Ja, het is een harde wereld. Je probeert je doodleuk te amuseren met een man, maar dan moet je ook nog al je seksistische ideeën uit je brein proberen te zuigen. Maar mannen voelen die druk ook, ook zij moeten met die spanning leren omgaan.”

Gelukkig is er ook het genot van de vrouw. U bespreekt onder andere een fascinerend wetenschappelijk onderzoek naar de clitoris van ratten.

“Dat was een mooie studie. Als je de clitoris van een rat stimuleert, heeft ze duidelijk een leuke tijd, en zal ze elke keer terugkomen voor meer. Seksualiteit en orgasmes lijken voor vele zoogdieren goed te zijn voor de gezondheid. Amper 25 procent van de vrouwen heeft soms een vaginaal orgasme. Ook dat heeft te maken met onze seksistische cultuur. Mannen dringen hun verlangen op, terwijl vrouwen nog te vaak als slet worden weggezet als ze hun seksualiteit opeisen. Het idee dat een orgasme goed is voor ons fysiek en mentaal welzijn, kan ons stimuleren om seksualiteit zonder schaamte te integreren in ons leven. Seksualiteit maakt deel uit van de kern van onze gezondheid. Vrouwen kunnen zich bevrijden en hun seksualiteit eren.”

Vrouwen kunnen zich ook bevrijden door zelf te kiezen hoe ze hun lichamen willen tonen. In Spanje en Duitsland zijn er zwembaden waar vrouwen topless mogen zwemmen.

“Seksuele regels zijn diep ingebed in onze cultuur. Een blote borst doorbreekt de regels en kan nog steeds bestraft worden. Ik ga niet zeggen dat we al onze regels overboord moeten gooien. Ik ben Amerikaans, extreem liberaal en queer, maar ik ben me ook bewust van mijn culturele positie. In veel culturen wordt veel belang gehecht aan wat wel of niet getoond wordt.

“Mijn schoonmoeder is Indiaas. Ze zal zich niet omkleden als haar zoon in de buurt is. Ook zal ze liever hebben dat ik de rits van haar jurkje dichtrits dan haar bloedeigen zoon. Dat heeft met haar waardigheid te maken. Het is onmogelijk om seksuele regels te creëren die voor elke cultuur goed voelen. Het lijkt me wel belangrijk om een gelijkheid in de seksen krijgen. De seksen moeten elkaar steunen om de gezondheid van meisjes en vrouwen te verbeteren. Betekent dat dan dat onze tepels zichtbaar moeten zijn op het strand? Dat weet ik niet.”

Ziet u de toekomst van vrouwen desondanks toch nog een beetje hoopvol tegemoet?

“Als je kijkt naar de laatste vijfhonderd jaar van de menselijke geschiedenis, zie je enorm veel veranderingen. Niet alleen voorwaarts. Er zijn ook loops, haperingen en verliezen, denk aan de verworven abortusrechten die verloren dreigen te gaan. Toch is er een duidelijk traject in de goede richting. Ik heb hoop dat we meer en meer de taboes kunnen doorbreken. Als we over de intieme ervaring van onze lichamen durven praten, kunnen er nieuwe community’s komen en kan er een nieuwe taal ontstaan.”

Cat Bohannon, Eva, De Bezige Bij, 488 p., 34,99 euro.