Hij is een van Poetins grootste fans in België en haalt regelmatig het Russische nieuws: wie is Kris Roman?

“Het was een gezellige avond met Vlamingen, Walen, Nederlanders en Russen, ook mensen uit de Donbas”, zegt Sarah Melis. De jonge vrouw, die bekend werd als organisator van coronaprotesten, was half oktober een van de sprekers op een ‘geopolitieke pizza-avond’ in Durbuy.

Ze was er op uitnodiging van Kris Roman, een van de bekendste Poetin-fans in ons land, die ze had leren kennen tijdens een coronaprotest. Op de pizza-avond droeg Roman een T-shirt met een afbeelding van Russische soldaten en het opschrift ‘Za Donbass’, ‘Voor de Donbas’. Met de Z, het symbool van de Russische invasie, in een andere kleur gedrukt.

“Ik ga met iedereen in gesprek en dat betekent niet dat ik hun mening deel, maar ik vind wel dat de situatie in Oekraïne toch anders is dan de media doen uitschijnen”, beweert Melis. “Oekraïne is niet zo onschuldig.”

De andere hoge gast die avond was Robert Steuckers, in de jaren 70 een van de grondleggers van La Nouvelle Droite, de Europese inspiratiebron van het Amerikaanse alt-right. Hij staat in contact met Kremlin-ideoloog Alexander Doegin. Steuckers had voor Roman zijn nieuwste boek mee, getiteld Pages Russes.

Achter de schermen schreef hij dit jaar ook mee aan een boek van de identitaire en antiglobalistische organisatie Feniks, die bestaat uit (ex-)leden van Schild & Vrienden en die samen met Melis achter enkele coronaprotesten zat. Naast Melis en Steuckers waren op de pizza-avond ook twee Vlamingen aanwezig die minstens tot 2022 lid waren van Project Thule. Het parket vervolgt die groep momenteel op verdenking van het vormen van een privémilitie.

Hoe Rusland extreemrechts beïnvloedt

Na de invasie van de Krim in 2014 investeerde Rusland zwaar om zijn imago in het buitenland intact te houden en pro-Russische gevoelens te kweken, vooral onder opkomend uiterst rechts in Europa. België bekleedt op dat vlak een interessante positie als politieke toegangspoort naar Europa.

De Morgen deed onderzoek in samenwerking met het Oekraïense mediaorgaan Texty en legde een uitgebreid netwerk bloot van Belgische personen en organisaties die contacten hadden met Russische inlichtingendiensten, overheidsministeries en mensen tegen wie sancties lopen. Dit verhaal gaat over slechts een van die personen.

Kris Roman (58), een bekende polemist en zelfverklaarde ‘ex-racist’, heeft een verleden als neonazi - iets wat hij gemeen heeft met meer figuren die het vertrouwen van het Kremlin genieten.

Ooit nodigde hij David Duke, een voormalige ‘grand wizard’ van de Ku Klux Klan, uit om te spreken in Lebbeke. Romans verwevenheid met Vlaams extreemrechts is bekend. Zijn connecties met mensen gelieerd aan het Kremlin en zijn inlichtingendiensten zijn dat veel minder. In 2003, rond de tijd dat hij in ons land veroordeeld werd voor racisme, ging Roman voor het eerst op bezoek in Rusland, via zijn Russische toenmalige echtgenote, en hij ontmoette er Pavel Tulaev, een extreemrechtse neopaganistische activist. Tulaev wordt beschouwd als een van de stichtende ideologen van Russisch uiterst rechts. Hij schreef uitgebreid over de ‘witte wereld en het witte ras’, waarin hij de Russen neerzette als ‘moderne Ariërs’. Hij en Roman ontwikkelden een hechte vriendschap, waardoor Roman ook contact kon leggen met andere Russische extreemrechtse figuren.

KGB en FSB

Een paar jaar later stichtte Roman zijn zogenaamde ‘pan-Euraziatische’ denktank Euro-Rus, die Russische propaganda en antiwesterse retoriek verspreidde. Tijdens een van de eerste officiële bezoeken van Euro-Rus aan Moskou haalde Roman de banden aan met aanhangers van de gepensioneerde KGB- en FSB-generaal Alexander Nikitin. “Ex-KGB, dat bestaat niet, laat die ‘ex’ maar weg”, zegt Roman daar nu over.

Ergens begin jaren 2000 werd Roman gefotografeerd terwijl hij dineerde met Nikitin en Sergei Voitsinsky. Die laatste was een militant lid van de fascistische paramilitaire groepering Russische Nationale Eenheid, zo extremistisch dat ze in 2000 verboden werd door de Russische autoriteiten.

Nikitin en Voitsinsky wilden de partij nieuw leven inblazen en een gematigder publiek imago geven en richtten de organisatie PZRK Rus op. In 2010 mocht Voitsinsky PZRK Rus voorstellen op een conferentie in Antwerpen georganiseerd door Kris Roman.

In 2014, na de onwettige annexatie van de Krim door Rusland, werden Romans pro-Russische activiteiten intenser. In België bevond hij zich als activist in de marge, maar in Rusland begon Roman op de staatstelevisie te verschijnen als ‘expert’ inzake Europa. Vandaag speelt hij die rol nog altijd, waarbij hij de foutieve schijn wekt van Europese steun voor Ruslands oorlog tegen Oekraïne.

Geïnspireerd door de extreemrechtse jongerenbeweging in Rusland hield Roman ook pro-Russische marsen in Brussel. In 2015 organiseerde hij een evenement en riep hij Russen op om daarvoor naar Brussel af te reizen, vermoedelijk met de hulp van de ambassade en andere Russische propagandisten.

De Russische ambassade is bijzonder geïnteresseerd in Romans activiteiten en helpt hem zijn werk te promoten. Zo organiseerde ze evenementen in het consulaat in Antwerpen en stuurde ze zelfs officials naar activiteiten in zijn huis. Personeel van het Russische consulaat en de Russische ambassade zijn bij hem op bezoek geweest en brachten samen met Roman een toost uit. In de daaropvolgende jaren werden 21 leden van de Russische ambassade en het Russische consulaat het land uitgezet op verdenking van spionage.

Tijdens zijn frequente reizen naar Rusland haalde Roman de banden aan met voormalige en huidige leden van de regering-Poetin en de inlichtingendiensten. Ergens in 2019 ontmoette Roman de Wit-Russische nationalist Valery Derkach. Roman en Derkach ondertekenden een “anti-russofobie”-verklaring, samen met de leider van een verboden, Oekraïense, Kremlin-gezinde politieke partij, een gepensioneerde Wit-Russische kolonel van de militaire inlichtingendienst, en de leider van een Oekraïense militante orthodoxe groepering.

Derkach is de leider van een ultranationalistische Russische associatie van expats, Rus United. Hij werkte ooit voor een onderzoekscentrum van de Wit-Russische staat tijdens het bewind van Aleksandr Loekasjenko.

Een onderzoek uit 2021 van de Oekraïense ngo Information Resistance bracht Derkach in verband met de Russische inlichtingendiensten en een geplande Russische hybride beïnvloedingsoperatie gericht op de promotie van de waarden van de ‘Russische wereld’ in Wit-Rusland en Europa. Derkachs organisatie nodigt regelmatig leden van Europees extreemrechts uit voor een bezoek aan Wit-Rusland.

Zijn organisatie gaat prat op officiële vertegenwoordiging in Letland, Duitsland en België. Dan komen we uit bij de non-profitorganisatie, Rus Edinaya Belgie-Belgique, die geregistreerd is op Romans naam op zijn thuisadres in Dendermonde. Gevraagd naar dat bedrijf geeft Roman toe dat hij het heeft opgericht “in de naam van” Derkach, maar dat het een slapend bestaan leidt.

“We noemen het een slapende stichting. Ze bestaat, maar we weten niet wat er staat te gebeuren in Wit-Rusland”, vertelde hij aan De Morgen. “Ik weet niet wat hij (Derkach, DST/BST) er vandaag mee wil doen.”

Volgens de oprichtingsdocumenten van de vzw is het doel “de promotie van spirituele en morele culturele waarden van de Russische wereld in de landen van de Europese Unie”, en de verspreiding van “de Russische cultuur en het maatschappelijke imago” in de Europese Unie.

Het is niet het enige verdachte bedrijf geregistreerd op Romans naam. In 2017 werd Roman ‘officieel’ benoemd tot hoofd van de vertegenwoordiging van de zogenaamde Donetsk People’s Republic (DPR) in België. Volgens Roman werd hij daartoe uitgenodigd door Erwan Castel, een Franse huurling die sinds 2015 voor Rusland in de Donbas vecht. Vandaaruit zette hij rechtstreekse onderhandelingen met de bezettingsmacht in Donetsk op.

Roman beweert dat hij vanuit zijn vroegere woonst in Dendermonde, ingericht met Russische vlaggen en foto’s van Poetin en Stalin, de “belangen en noden behartigt van burgers van de Donetsk People’s Republic”. België heeft de DPR nooit erkend als een onafhankelijk land of een onderdeel van Rusland.

“Er is een afgevaardigd kantoor van Catalonië in Brussel. Er was een kantoor van de PLO in Brussel. We zijn niet de eersten die dit doen”, zegt Roman. “Je mag volgens de wet vertegenwoordigen wat je maar wilt. Ik mag in België een vertegenwoordiging van Mars op aarde vestigen. Wettelijk gezien erkent België de stichting. Dus heeft België wettelijk ook de vertegenwoordiging erkend.”

Ex-KGB-medewerker

De Belgische autoriteiten hebben nooit stappen gezet om de vertegenwoordiging te sluiten, wat wel gebeurde met gelijksoortige vertegenwoordigingen in Frankrijk en de Tsjechische Republiek. In essentie levert de stichting een propagandastructuur in België voor mensen met banden met de Russische bezettingsmacht. Op een na zijn de zes stichters van de vzw afkomstig uit door Rusland bezette delen van de oblast Donetsk. Bijna allemaal hebben ze banden met de Russische veiligheidsdiensten of met Rusland gelieerde gewapende groeperingen.

Andrei Bedilo, een voormalige KGB-grenswacht in de Sovjet-Unie, is een van de belangrijkste namen in de oprichtingsdocumenten. Hij nam actief deel aan de gewapende opstand in de Donbas in 2014. Momenteel is hij adviseur van het hoofd van het Centraal uitvoerend Comité van het partijapparaat in de door Rusland bezette delen van de Donbas. Bedilo is een gedecoreerd lid van het Russische bezettingsleger en een lid van Verenigd Rusland, de partij van Vladimir Poetin.

Andere stichtende leden zijn de in de Donbas geboren Elena Lukan en haar echtgenoot. Zij werkt voor het overheidsapparaat van de DPR, met een bijzondere focus op “ideologisch werk” en “de rapportering van activiteiten”. Ze was ook kandidaat voor Verenigd Rusland in de betwiste Donbas.

“Ik vond het belangrijk dat er Russen in de organisatie zaten, en die mensen zijn mij aangeboden door de DPR”, vertelt Roman aan De Morgen. Vervolgens begint hij over Natalya Nikonorova, die hij “mijn baas” noemt.

Natalya Nikonorova is verantwoordelijk voor de niet-erkende vertegenwoordiging van de DPR in het buitenland. Ze stond al voor het begin van de oorlog op de sanctielijst van de meeste westerse landen en de EU.

Op activiteiten leest Roman officiële communiqués van Nikonorova voor aan zijn gasten. Hij heeft wellicht regelmatig contact met haar, vooral nu de autoriteiten in Donetsk zich buigen over het lot van hun inmiddels overbodige internationale vertegenwoordiging. Volgens Roman is hij daar nooit voor betaald, maar kon hij op die manier vlot naar Donetsk reizen, waar hij met de nodige egards werd ontvangen. Wat zijn inkomen dan wel zou zijn, wil hij niet publiek maken. Volgens informatie van De Morgen krijgt hij een uitkering van de Belgische sociale zekerheid.

Leveringen voor Russische troepen

Het is niet duidelijk of de diplomatieke post in Dendermonde nog actief is. Roman verhuisde naar Wallonië, dat volgens hem meer ontvankelijk is voor de pro-Russische boodschap. Hij beweert een nieuwe denktank te leiden, het Centre for Euro-Russian Studies, vanuit zijn nieuwe thuis in Durbuy. Zo’n organisatie staat niet vermeld in het Belgisch Staatsblad. Roman zegt dat hij nog praat met Vlaamse extreemrechtse jeugdorganisaties en probeert zijn pro-Russische standpunten aan de man te brengen bij opkomend Franssprekend extreemrechts. De pizza-avond in oktober is daar een bewijs van.

Roman is sinds 2019 opvallend minder zichtbaar in België, maar haalt wel nog altijd regelmatig het Russische nieuws. In juli deed de Belg een mislukte poging om vanuit Rusland Finland binnen te komen. Om onbekende redenen werd Roman terug naar België overgebracht na een korte opsluiting. De Russische media speculeerden dat hij als een bedreiging werd gezien tijdens het bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan Finland.

Een maand later, eind augustus, kon Roman meerijden met een zekere Maria Lelyanova tot bij de Russische troepen in de Donbas. Volgens hun berichten op sociale media hadden ze medische goederen mee.

Het is onmogelijk de activiteiten van Roman met 100 procent zekerheid te verklaren door toedoen van de Russische veiligheidsdiensten. Toch schetsen de omvang en de intensiteit van zijn banden een beeld van verregaande Russische beïnvloeding.

Ondanks de internationale sancties en Ruslands oorlog bij volmacht in Oekraïne speelde Roman een cruciale rol bij het aanhalen van de banden tussen extreemrechts in België en het Kremlin, en maakte hij mee wederzijdse bezoeken van pro-Russische figuren in zijn eigen land en in het buitenland mogelijk.