Italië sluit deal met Albanië over opvang van migranten die gered worden op zee

De twee geplande opvangcentra zijn het belangrijkste onderdeel van een migratiedeal die de Italiaanse premier Giorgia Meloni heeft afgesloten met haar Albanse ambtsgenoot Edi Rama. De centra moeten in de lente van volgend jaar operationeel zijn. Ze zouden in eerste instantie opvang bieden aan 3.000 mensen, en op termijn aan naar verwachting 36.000 tot 39.000 mensen per jaar. 

Het gaat om migranten en vluchtelingen die bij hun oversteek van de Middellandse Zee worden gered door de Italiaanse kustwacht. Wie door ngo's wordt gered, valt niet onder de deal. Kwetsbare personen, zoals kinderen of zwangere vrouwen, zullen nog altijd in Italië worden opgevangen.

De twee opvangcentra komen in het noordwesten van Albanië: in de haven van Shëngjin en in Gjadër. In het eerste centrum zullen de migranten ontschepen en worden geïdentificeerd. Het tweede centrum zal instaan voor de verdere procedures. Het is de bedoeling dat de procedures voor de behandeling van asielaanvragen en eventuele repatriëringen snel worden behandeld. 

Beide centra komen onder Italiaanse jurisdictie. De Albanese politie staat in voor de bescherming en bewaking. 

Italië heeft sinds januari 145.000 migranten zien aankomen, tegen 88.000 vorig jaar in dezelfde periode. Rome vraagt al jaren solidariteit van andere Europese lidstaten, maar krijgt weinig tot geen gehoor. De Italiaanse regering van Giorgia Meloni, die beloofd had immigratie terug te dringen, heeft zich daarom gewend tot Albanië. Dat is geen EU-land, maar hoopt er wel een te worden. 

"Albanië bevestigt dat het een bevriend land is", zei Meloni gisteren tijdens een persconferentie aan de zijde van Edi Rama. "Hoewel het nog geen lid is van de EU, gedraagt Albanië zich alsof het wel een lidstaat is", zegt de Italiaanse premier, die haar steun heeft herhaald voor een Albanees EU-lidmaatschap. "Ik ben trots dat Italië altijd een van de landen is geweest die de uitbreiding met de Westelijke Balkan steunen".

Over financiële afspraken is niets gezegd, maar mogelijk krijgt Albanië van Italië ook wel geld om de opvang te regelen. 

"Als Italië belt, neemt Albanië altijd op", zei de Albanese premier Edi Rama. De band tussen Italië en Albanië is al decennialang hecht. Toen Albanië nog een geïsoleerd communistisch land was onder Enver Hoxha, was de Italiaanse openbare omroep RAI een van de weinige zenders die de Albanezen konden ontvangen, en zodoende hun venster op de wereld. Toen het land in de jaren 90 na de val van het communisme in chaos belandde, vluchtten Albanezen massaal in bootjes naar Italië. Vandaag zijn bijna 450.000 inwoners van Italië van Albanese afkomst.

Zowel in Italië als in Albanië komt er kritiek op het plan, omdat het in strijd zou zijn met de internationale regelgeving en niet transparant tot stand is gekomen. Ook mensenrechtenorganisaties uiten kritiek. Zij hebben het over geïnstitutionaliseerde deportatie en vrezen dat het asielrecht zal worden afgebroken. 

De deal is ook gesloten buiten de Europese Unie om, wat ook daar tot bezorgdheid leidt. Een woordvoerster van de Europese Commissie zegt dat de details zijn opgevraagd bij Italië, en dat zal worden onderzocht of de deal kan worden uitgevoerd volgens de Europese en internationale regelgeving.

"Die details zijn inderdaad nog heel onduidelijk", zegt Mieke Strynckx, migratie-expert bij VRT NWS. "Het akkoord roept veel vragen op. Zoals: wat gebeurt er als mensen effectief recht hebben op asiel? Kunnen zij terecht in Italië? Maar vooral: wat gebeurt er met wie afgewezen wordt? Wie wordt verantwoordelijk voor hun uitwijzing? Italië, Albanië of de twee landen samen? Mensen terugsturen is notoir moeilijk. Er zijn afspraken nodig met de landen van herkomst, wat vaak zeer moeilijk is, zoals bijvoorbeeld met Afghanistan. Blijven die mensen in Albanië, en hoe lang zal Albanië hen willen opvangen? Zullen zij via mensensmokkel toch in de Europese Unie proberen te geraken?" 

Italië is niet het enige land in Europa dat asielzoekers probeert uit te besteden. Zo sloot het Verenigd Koninkrijk eerder al de omstreden Rwanda-deal.

"Die is heel problematisch gebleken, er zijn al heel veel rechtszaken over gevoerd. Tot nu toe is die deal nog niet uitvoerbaar gebleken", zegt Mieke Strynckx. "Denemarken, wel een EU-lidstaat, probeert ook zoiets te doen via Rwanda, maar heeft binnen de EU een uitzonderingspositie, die Italië niet heeft. Maar ook Denemarken heeft nog maar weinig succes geboekt met zijn pogingen om via Rwanda asielzoekers uit te besteden.  

De Europese Unie zelf zoekt ook meer en meer naar samenwerking met derde landen, maar ook dat stuit altijd op grote problemen. Denk maar aan de deal met Turkije in 2016, die intussen zo goed als dood is. Ook de deal die gesloten is met Tunesië is mislukt."