‘Blijkbaar volstond haar dood niet. De geschiedenis moest zich herhalen’: familie van Julie Van Espen licht dagvaarding toe

“Wij hebben de Belgische Staat deze week gedagvaard wegens een systemisch falen van Justitie”, melden de ouders, de broer en de zus van Julie Van Espen. Op een persconferentie in Lier licht haar vader dat verder toe: “Wij vinden dit een rechtstaat onwaardig. Julie is uit ons leven weggerukt. Tot op vandaag hebben wij nooit erkenning gekregen, de Belgische staat heeft nooit excuses aangeboden. Blijkbaar volstond de dood van Julie niet. De geschiedenis moest zich herhalen.” Daarmee verwijst hij naar de aanslag in Brussel, waar twee Zweden zijn neergeschoten.

Van Espen, een 23-jarige studente, werd op 4 mei 2019 verkracht en vermoord door Steve Bakelmans. Voor die feiten is Bakelmans eind 2021 veroordeeld tot een levenslange celstraf en vijftien jaar terbeschikkingstelling. De verontwaardiging over de moord was vier jaar geleden erg groot.

“We willen niet dat Julie tevergeefs is gestorven, dat iemand dit ooit nog moet doorstaan”, zegt Erik Van Espen nu. “We willen dat iedereen kan vertrouwen op een goede Justitie.”

Met Missie Julie/Missie Justitie lanceert de familie nu een initiatief voor een grondige hervorming van Justitie. De familie vraagt onder meer een betere digitalisering van Justitie en dat rechters met voldoende kennis van zaken over dossiers zouden kunnen oordelen. Ook wil ze dat alle vonnissen openbaar gemaakt worden en meer mensen en middelen. “Alle rechters moeten periodiek worden geëvalueerd, gecoacht en waar nodig tuchtrechtelijk gesanctioneerd”, zegt de vader van Julie. “Kortom, we streven naar een modern hr-beleid voor justitie. Maar evenzeer is er nood aan open geest en bereidheid tot verandering met respect tot alle betrokkenen.”

Stille mars

Het “falende” beleid van Justitie werd een week na de feiten al aangeklaagd, toen 15.000 mensen door de straten van Antwerpen trokken in een stille mars. De organisatoren wilden zo hun steun betuigen aan slachtoffers van seksueel geweld en vroegen om van de strijd tegen seksueel geweld een prioriteit te maken. Ook voor hoe het gerecht was omgegaan met Bakelmans voor de moord op Van Espen, kreeg Justitie toen al veel kritiek.

Bakelmans was voordien namelijk al twee keer veroordeeld voor verkrachting. De eerste keer was in 2004, de tweede keer in 2017. Hij kreeg in 2017 van de correctionele rechtbank vier jaar effectieve celstraf voor de brutale verkrachting van zijn ex, maar zijn onmiddellijke aanhouding werd niet bevolen, omdat er geen indicatie was dat hij zich aan zijn straf zou proberen te onttrekken. In afwachting van een uitspraak in hoger beroep was Bakelmans dus op vrije voeten.

Bij het hof van beroep werd de zaak echter op de lange baan geschoven. Het dossier werd door het openbaar ministerie niet als prioritair beoordeeld en er was een tekort aan magistraten waardoor de kamer die zijn zaak moest behandelen, zelfs gesloten werd.

Hoge Raad

De rechtszaak die de familie tegen de Belgische staat heeft aangespannen, gaat nu over de fouten die justitie vóór de moord heeft gemaakt. De advocaat en de familie zelf wilden voor de persconferentie nog geen commentaar geven. Rechtszaken tegen de staat komen wel vaker voor, al blijft het natuurlijk afwachten hoe deze zaak zal uitdraaien. “Als er fouten zijn gebeurd die geleid hebben tot aanwijsbare schade, dan kan een veroordeling zeker volgen”, zegt Christine Mussche, die als advocaat niet betrokken is in dit proces.

Volgens een onderzoek van de Hoge Raad voor Justitie zijn er op verschillende niveaus fouten gemaakt bij de behandeling van Bakelmans’ dossier. De rechter in eerste aanleg weigerde om Bakelmans op te sluiten, hoewel hij bij het uitzitten van een eerdere gevangenisstraf wel al enkele keren was ontsnapt. Bakelmans was dus ‘vluchtgevaarlijk’, zoals dat heet. Maar dat kon de rechter eigenlijk niet weten, omdat de opsluitingsfiche van Bakelmans niet in het dossier stak.

Bakelmans is ook maar één keer door een psychiater onderzocht, die hem na een gesprek van een uurtje als niet gevaarlijk beschouwde. Op basis van zijn verslag werd Bakelmans vrijgelaten. Hij kreeg voorwaarden opgelegd, maar die moesten telkens met drie maanden verlengd worden. Een procureur is die vergeten te verlengen, waardoor Bakelmans volledig van de radar verdween bij justitie.

De voorbije jaren schreven de ouders van Julie Van Espen al verschillende open brieven. Daarin stelden ze onder meer een betere controle van justitie voor (door de oprichting van een Comité J) en een betere opvolging van daders van seksueel geweld. Als uit een eventuele veroordeling een schadevergoeding zou voortvloeien, zal de familie die aan een goed doel schenken.

Hervormingen

Minister van Justitie Paul Van Tigchelt heeft ondertussen ook gereageerd op de dagvaarding door de familie. Het kabinet heeft de voorbije jaren al verschillende keren samengezeten met de familieleden om aan de slag te gaan met hun voorstellen en uit te leggen hoever verschillende hervormingen staan, klinkt het.

“Wat die mensen hebben meegemaakt, om op zo’n manier hun dochter te verliezen, is afschuwelijk. Ik heb er alle begrip voor dat ze nu deze stappen zetten. En ik heb heel veel respect voor de manier waarop ze, ondanks dat verdriet, al jaren een drijvende kracht zijn voor de hervorming van Justitie.”

Van Tigchelt verwijst naar het nieuwe seksuele strafrecht, de vooruitgang qua digitalisering en de personeelstekorten die worden aangepakt. Ook bij het hof van beroep in Antwerpen. Ten tijde van de moord op Julie Van Espen zetelden daar 54 rechters op een kader van 63. Vandaag zijn dat er 62.

“Er is een serieuze inhaalbeweging gemaakt en de achterstand is weggewerkt”, zegt Van Tigchelt. “Niet alleen door extra mensen, maar ook dankzij de ingrijpende hervormingen die de voorzitter heeft doorgevoerd. De doorlooptijden van zedenzaken zijn er intussen bijna gehalveerd. Dit neemt niet weg dat er nog een lange weg af te leggen is en er nog veel zaken zijn bij Justitie die veel beter moeten. We blijven hieraan werken.”