Kan de dagvaarding van de familie Van Espen voor verandering zorgen bij justitie? "Fouten herhalen zich te vaak"

Julie Van Espen werd op 4 mei 2019 verkracht en vermoord door Steve Bakelmans. Die was geen onbekende voor het gerecht. Naast een tiental veroordelingen voor diefstal, bedreiging en verkeersmisdrijven, was hij ook al twee keer veroordeeld voor verkrachting. Op het moment van de moord op Julie Van Espen, was Steve Bakelmans op vrije voeten, in afwachting van zijn proces voor het Hof van Beroep. 

De familie Van Espen kondigde vandaag aan dat ze de Belgische Staat hebben gedagvaard. “De man had op 4 mei 2019 in de gevangenis moeten zitten”, duidt advocaat Stijn Verbist. “Mocht ons land niet falen, dan had Julie vandaag nog geleefd.”

Anne Marie De Clerck, advocate gespecialiseerd in het strafrecht, begrijpt de keuze van de familie Van Espen en vindt het bijzonder moedig dat zij de strijd nu aangaan. “Het is vooral mentaal heel zwaar om die strijd te voeren. Gerechtelijke procedures zijn sowieso geen pretje, je krijgt heel veel over je heen van de tegenpartij. Dat is vooral heel zwaar, naast het financiële en de duurtijd van zo’n procedure", zegt de strafrechtadvocate in "Terzake".

Concreet zal de familie van Julie Van Espen moeten aantonen dat de Belgische staat een fout heeft gemaakt, dat er schade is veroorzaakt, en dat er een causaal verband is tussen die fout en de schade. Dat er schade is, lijkt in deze zaak evident: de familie van Julie Van Espen heeft hun dochter verloren. Om te bewijzen dat de Belgische Staat een fout heeft gemaakt kan de familie volgens meester De Clerck putten uit het rapport van de Hoge Raad voor Justitie. Die concludeerde in december 2019 dat het onbegrijpelijk was dat de zaak van Bakelmans voor het Hof van Beroep zo lang had aangesleept.

Volgens de familie van Van Espen is het oorzakelijk verband bovendien overduidelijk aanwezig: had de Belgische Staat geen fout gemaakt door Bakelmans niet aan te houden, dan was Julie er nog geweest. 

Het is uitzonderlijk dat de Belgische Staat gedagvaard wordt, en dat mag volgens meester De Clerck wel verbazen: “net omdat er veel fouten gebeuren waar geen gevolg aan gekoppeld wordt.” Het is volgens haar wel belangrijk dat die strijd wordt gevoerd. Want, zo zegt de strafrechtadvocate, een machtsinstituut zoals justitie, moet zich verantwoorden wanneer er fouten zijn gepleegd. “Als we de fouten blauwblauw zouden laten, heeft dat ook tot gevolg dat de fouten zich herhalen. En dat zien we jammer genoeg te vaak.”

Maar kan je justitie zomaar aanklagen? En is er dan geen voldoende interne controle? Tuchtrecht voor magistraten bestaat wel degelijk, maar er is volgens Anne Marie De Clerck wel een reden dat fouten zich blijven herhalen. “Misschien is men binnen justitie heel lief voor elkaar, en misschien moet er meer onafhankelijkheid zijn in de controle op vlak van functioneren van justitie, los van de uitspraak van een rechter.”

De dagvaarding van de familie Van Espen doet denken aan de zaak van Jean Lambrecks, de vader van Eefje Lambrecks, een van de slachtoffers van Dutroux. Ook de familie van Eefje had de Belgische zaak na de zaak Dutroux aangeklaagd, onder andere omdat Dutroux al eerder aangehouden had moeten zijn. Na 16 jaar procederen werd de klacht van de familie Lambrecks uiteindelijk afgewezen. 

Ook Joris Vercraeye, de advocaat die Jean Lambreckx indertijd bijstond, heeft begrip voor de zaak die de familie Van Espen nu aanspant tegen de Belgische Staat: “Je kan die kinderen nooit terugkrijgen. Maar je kan wel de verantwoordelijken doen toegeven dat er fouten zijn gebeurd. Dat heelt.”

Meester Vercraeye is voorzichtig om parallellen te trekken met de zaak van Julie Van Espen en die van de recente aanslag in Brussel, waarbij twee Zweedse voetbalsupporters om het leven kwamen. “Bij Dutroux spraken we over fouten van de rechterlijke macht, bij Julie Van Espen ging het over de traagheid van de behandeling van de zaak voor het Hof van Beroep, en bij de aanslag in Brussel ging het dan weer over een fout van een andere magistraat”, zegt Joris Vercraeye in “De wereld vandaag”. 

Dat de zaak van de familie Lambrecks destijds werd afgewezen, was voor meester Vercraeye een teleurstelling: “We voelden ons gesterkt door de bevindingen van de parlementaire onderzoekscommissie, die toen in de Kamer onthaald werden op unanieme goedkeuring en instemming. Het was dan heel moeilijk om te verteren dat dat uiteindelijk niet werd omgezet in het werkelijk aanduiden van de verantwoordelijken”, reageert Joris Vercraeye. “We hadden eigenlijk gehoopt dat de rechterlijke macht wel zou bijtreden wat een onderzoekscommissie als conclusie had voorgelegd.”