Opiumteelt met 95 (!) procent gekelderd onder de taliban: is dit de ‘war on drugs’ die wél werkt?

Het Bureau voor Drugs en Criminaliteit van de VN (UNODC) zegt dat de opiumteelt in Afghanistan is gedaald van 233.000 hectare het jaar daarvoor tot slechts 10.800 hectare in 2023, waardoor het aanbod met 95 procent is gedaald tot 333 ton. Het zet de boeren onder druk in het door oorlog verscheurde land, waar de meeste mensen afhankelijk zijn van de landbouw en waar volgens de VN de waarde van de papaveruitvoer soms groter was dan de waarde van alle formeel geëxporteerde goederen.

De scherpe daling kan grote gevolgen hebben voor de economie in een land waar ongeveer tweederde van de bevolking al humanitaire hulp nodig heeft, aldus het rapport.

“In de komende maanden heeft Afghanistan dringend behoefte aan krachtige investeringen in duurzame middelen van bestaan om Afghaanse boeren kansen te bieden in plaats van opium te verbouwen,” zei Ghada Waly, de uitvoerend directeur van UNODC. “Dit biedt een uitgelezen kans om te bouwen aan langetermijnresultaten tegen de illegale opiummarkt en de schade die deze zowel lokaal als wereldwijd veroorzaakt.”

Van opium naar fentanyl

De enorme afname van het aanbod uit Afghanistan - dat naar schatting tachtig procent van alle illegale opium ter wereld levert - zou uiteindelijk kunnen leiden tot een daling van het opiumgebruik op internationaal niveau. Maar het risico bestaat ook dat het wereldwijde gebruik van alternatieven zoals fentanyl of soms nog gevaarlijkere synthetische opioïden verder escaleert, aldus de UNODC.

Professor en Nationaal Drugcoördinator Charlotte Colman (Universiteit Gent) noemt de gevolgen van disrupties wereldwijd moeilijk te voorspellen, al is het ook hier een feit dat het grootste deel van de heroïne in ons land afkomstig is uit de Gouden Sikkel waartoe Afghanistan behoort.

“De drugsmarkten zijn te onvoorspelbaar om garanties te geven maar we moeten hun evolutie in België wel goed in de gaten houden, zeker omwille van wat we gezien hebben met de opioïdencrisis in de Verenigde Staten. Maar voorlopig zijn er nog geen aanwijzingen dat Belgische heroïnegebruikers zich tot de, veel sterkere, synthetische opioïden wenden.”

Colman benadrukt ook dat het illegaal gebruik van synthetische opioïden hier momenteel goed wordt gemonitord, ook met hulp van Scienscano en hulpverleners. “Als er problemen zouden komen, als het bijvoorbeeld meer zou opduiken in afvalwateronderzoek, dan kan er adequaat ingegrepen worden door bijvoorbeeld in te zetten op de versterking van (substitutie)-therapie.”

In Afghanistan wordt het verbod op papaverteelt zo niet goedschiks dan wel kwaadschiks afgedwongen. Sommige grote en invloedrijke landbouwers profiteerden van een tijdelijke amnestie. Ze konden hun papaver-oogst van 2022 nog binnenhalen met een bonus. Door het verbod steeg de prijs van 60 dollar per kilo, in de maand voor de taliban aan de macht kwamen in augustus 2021, naar 130 dollar per kilo een jaar nadien en nog later zelfs tot 360 dollar per kilo. Met één oogst in voorraad kregen ze dus de opbrengsten voor zes jaar vroeger. Of, waarom sommigen rijkelijk profiteerden van het verbod.

Armere boeren met minder zakelijk instinct en gronden werden door de taliban met geweld van hun eigendom beroofd. Slecht geïnformeerd over het papaververbod zagen ze taliban-soldaten verschijnen die hun papavervelden vernielden.

Armer door tarwe of saffraan

Internationale experten zoals de Brit David Mansfield, auteur van ‘A state built on sand: how opium undermined Afghanistan’, geven dan ook kritische kanttekeningen. Ze stippen aan dat boeren die overschakelen op het verbouwen van alternatieve teelten, zoals tarwe, saffraan of bonen, meteen in financiële problemen komen omdat dit veel minder opbrengt dan papaver.

“Er zijn al aanzienlijke aanwijzingen dat het huidige verbod niet overal wordt geaccepteerd door de plattelandsbevolking of door degenen binnen de eigen gelederen van de taliban die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering ervan”, blogt Mansfield, die terreinonderzoek doet in het door geweld geplaagde land.

“De geschiedenis laat ook zien dat het niet alleen een kwestie is van de dwingende macht van de staat; plattelandsgemeenschappen hebben zeggenschap en bepalen de politiek van Afghanistan tot ver buiten hun directe omgeving. Wanneer de economische impact van een verbod op papaverteelt collectief wordt gevoeld door een groeiende bevolking, kan het lokale verzet snel escaleren. Wie in de districten verantwoordelijk is voor de handhaving zou zich dan kunnen terugtrekken. Die mensen willen immers niet nog meer verliezen opleggen aan hun eigen families, buren en gemeenschappen, want dan riskeren ze tegen de grenzen van hun eigen macht aan te lopen.”

Hoewel de boeren in het zuiden en zuidwesten een verbod misschien een paar jaar kunnen verdragen vanwege de omvang van hun bedrijf en de opium-voorraden die ze hebben opgebouwd, zal noch hun opium, noch hun grondwater voor altijd blijven bestaan, merkt Mansfield ook op.

Hoewel de opiumprijzen kunnen stijgen en hun voorraden zo in waarde kunnen toenemen, houden zelfs de rijken volgens hem rekening met de grotere gevolgen van het verbod en hoe het de bredere gemeenschap schaadt wiens belangen ze vaak moeten behartigen en die zich in het verleden tegen de landelijke elite heeft gekeerd. “Het risico is reëel dat de toenemende verarming criminaliteit en instabiliteit in de hand werkt.”

Mansfield besluit somber: “Het lijkt onvermijdelijk dat, hoewel de wijdverspreide papaverteelt misschien niet terugkeert in 2024, het slechts een kwestie van tijd is.”

Nationaal Drugcoördinator Colman waarschuwt dat we in tussentijd ook niet mogen uitsluiten dat Afghaanse boeren overschakelen op productie van andere gewassen met een hoge illegale straatwaarde. “Zo is er in Afghanistan sinds enkele jaren ook al een productie van methamfetamine, gemaakt op basis van de daar geteelde, in het wild groeiende efedra-plant. Dit moeten we ook zeer goed in de gaten houden binnen Europa want goedkopere Afghaanse methamfetamine kan ook op de Europese markt terecht komen. De drugshandelaren kunnen dan dezelfde routes gebruiken die ze tot nu toe voor de heroïne-export inzetten.”