"We moeten jongen van 11 met beperking bijna dagelijks opsluiten": jeugdhulp wanhopig door plaatsgebrek 

Dylan (schuilnaam), een jongen van elf, is sinds zijn drie jaar door de jeugdrechtbank geplaatst in een instelling. Die instelling wil haar naam liever niet in dit artikel. Dylan lijdt aan een combinatie van stoornissen: ADHD, chronische posttraumatische stressstoornis, reactieve hechtingsstoornis, lichte verstandelijke beperking en lage emotionele ontwikkeling.

De laatste 3 jaar kunnen de begeleiders geen weg meer met hem. Een van de begeleiders getuigt: "Dylan loopt dagelijks weg, steelt, sticht brandjes en is agressief naar ons en de andere kinderen. Soms maakt hij zich ook schuldig aan seksueel grensoverschrijdend gedrag."

Ze vragen al drie jaar naar een plek in een meer besloten instelling met een-op-een-begeleiding voor Dylan, maar krijgen geen gehoor. Het jaarlijkse vonnis van de jeugdrechtbank luidt: "Deze maatregel beantwoordt nog steeds aan de noden van de minderjarige". Voor de begeleiders komt dat hard aan. "We vermoeden dat de jeugdrechtbank minder snel jongeren laat doorstromen naar de besloten centra omdat er geen plekken vrij zijn."

Ondertussen is de situatie zo geëscaleerd dat ze geen andere oplossing zien dan Dylan bijna dagelijks op te sluiten in zijn eigen kamer of in een aparte isolatiekamer. 

De moeder van Dylan is radeloos. "Mijn zoon heeft ondertussen al 150 pv's achter zijn naam staan, maar hij is geen misdadiger. Hij heeft alleen de gepaste zorg nodig. Die krijgt hij niet op de plek waar hij nu zit. Daar moeten ze hem vaker dan goed voor hem is, opsluiten." 

"Om hem rustig te houden, krijgt hij dagelijks etumine voorgeschreven. Een zeer zware medicatie voor een jongen van elf. Hij is versuft en lijkbleek. Normaal gezien wordt dat enkel in noodsituaties voorgeschreven. Ik zie hem telkens meer aftakelen."

VRT NWS bevroeg de 54 centra verspreid over Vlaanderen waar jongeren verblijven met een verstandelijke beperking én gedrags- en emotionele stoornissen, de zogenoemde MFC's of multifunctionele centra. 19 van hen vulden de vragenlijst in en met 13 centra deden we ook diepte-interviews. De MFC's bevestigen ons bijna allemaal dat Dylan geen alleenstaand geval is.

"Eigenlijk voelen we vrij snel wanneer een jongere al dan niet op de juiste plaats zit bij ons. Voor ze daadwerkelijk doorstromen naar een besloten centrum, zijn er tal van interventies en crisissen nodig. Die richten langdurige schade aan bij de betrokken jongere, de andere kinderen in de leefgroep én de begeleiding", vertelt Benjamien Calsyn van MFC Wagenschot.

Dat deze jongeren moeilijk doorstromen, heeft diverse oorzaken. Soms krijgen ze niet de toestemming van de bevoegde instanties, die beslissen over welke soort hulpverlening het meest geschikt is. Soms komt het niet eens tot een aanvraag bij hen doordat jeugdrechters al rekening houden met het tekort aan besloten plekken. En soms krijgen die jongeren wél de toestemming, maar blijven ze toch in onze open instelling hangen door het plaatsgebrek in de besloten instellingen.

"De jeugdhulp staat op barsten", zo bevestigt ook Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens in haar nieuwe jaarverslag. "Door de lange wachtlijsten komen sommige kinderen met een complexe problematiek in voorzieningen terecht die niet de juiste omkadering en infrastructuur hebben om de nodige individuele zorg te bieden." 

MFC Sint-Ferdinand had 10 jongeren, op een totaal van 60, die niet meer in hun open leefgroepen konden functioneren.

"Omdat wij een grote voorziening zijn, konden wij onze besloten voorziening uitbreiden voor hen. Daarvoor hebben we personeel uit de open voorziening verplaatst naar de besloten afdeling", vertelt pedagogisch directeur Roel Kusters.

"Alleen, nu is de personeelsdruk daar weer veel groter. En, als we de middelen hadden, zouden er van de overblijvende 50 jongeren in de open leefgroepen zeker nog een tiental extra gebaat zijn bij de aanpak van de besloten werking."

"Dit kan dus alleen maar een tussenoplossing zijn. Wij willen er alles aan doen om voor deze jongeren te zorgen, want wie zal het anders doen?", aldus Kusters. "Alleen krijgen we de middelen niet om die juiste zorg op maat te bieden. Het water staat ons aan de lippen. Als er geen extra middelen komen, blijft de situatie onhoudbaar."

De MFC's die we spraken, bevestigen: de leefgroepen zijn ook te groot. "In onze leefgroepen zitten elf jongeren samen met een complexe problematiek. Dat is vragen om incidenten. We vinden een maximum van zes jongeren per leefgroep aangeraden", vertelt Pieter Vanhauwere van MFC Tordale.

Ook MFC De Hagewinde laat weten dat in sommige leefgroepen elf jongeren zitten met maar één begeleider. "Daardoor kunnen we ze niet persoonlijk begeleiden", vertelt directeur Marleen Laureys.

"Niet alle jongeren met een zware problematiek moeten doorstromen naar de besloten instellingen. Vaak willen we hen het liefst bij ons houden. Te veel verandering zorgt ook voor problemen", gaat ze verder. "Daarom is er ook hulp nodig vanuit psychiatrische centra, maar die samenwerking verloopt soms stroef." 

"Psychiatrische centra verwachten dat jongeren geen agressief gedrag stellen, voldoende motivatie en verstandelijke mogelijkheden hebben en zich strikt aan de leefregels houden. Maar hierdoor vallen veel van onze jongeren door de mazen van het net", duidt Laureys.

Om de begeleiders wat te ontlasten, verplicht een MFC dat liever anoniem wil blijven kinderen om elke dag een tijdje op hun kamer te blijven.

"Daarnaast doen we 's nachts de kamer van sommige jongeren op slot, zodat ze geen seksueel grensoverschrijdend gedrag stellen. Zij hebben eigenlijk een statuut voor een meer besloten instelling, maar zitten toch in onze open voorziening. Het is de enige manier om incidenten 's nachts te vermijden."

Een rapport van het Kinderrechtencommissariaat uit 2021 wijst erop dat afzondering alleen mag als laatste redmiddel, als er sprake is van acuut en ernstig gevaar en als er geen alternatieven zijn. Ook volgens het departement Welzijn moet afzondering "zo min mogelijk, zo kort mogelijk en altijd veilig gebeuren".

"Jongeren bijvoorbeeld 's nachts voor een langere periode afzonderen, werkt traumatisch. Niet alleen voor de jongere zelf, maar ook voor de begeleiders", stelt Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens. 

Het multifunctioneel centrum waar Dylan verblijft, vroeg al vaker hulp bij andere MFC's om de jongen tijdelijk op te vangen. Dat leidde ook daar tot incidenten met agressie waardoor de instelling geen bijkomende hulp meer kon vinden. "Momenteel is hij nergens meer welkom", getuigen de begeleiders. "De andere centra kunnen het zelf nog maar nét redden en zitten dus niet te wachten op een jongere die dat nog moeilijker maakt."

Ook op psychische hulp kan Dylan niet rekenen. Hij verbleef korte tijd in een psychiatrisch centrum, maar dat bracht geen soelaas. "We moeten structureel de juiste hulp bieden, niet kortstondig", reageren de begeleiders.

De moeder van Dylan hoopt alsnog dat hij zo snel mogelijk op de juiste plaats terechtkomt. "Het gaat steeds slechter met hem. Ik hoop echt dat hij ooit met de juiste zorg weer een beetje kan openbloeien."