De twee overblijvende presidentskandidaten - Marine Le Pen van het rechts-populistische Front National en Emmanuel Macron van het sociaal-liberale En Marche! - kruisten woensdagavond om 21 uur de degens in het ultieme tv-debat.

De moderatoren hadden enkel bij de start de touwtjes in handen. Daarna namen de bevlogen sprekers het woord over en lieten ze het nauwelijks gaan. Op de vraag wat zij zou doen als presidente van Frankrijk, ging Le Pen bijvoorbeeld meteen op haar doel af. “Ik ben zeer blij met de manier waarop deze tweede ronde verloopt, want de Fransen zullen een duidelijke keuze kunnen maken: meneer Macron is de kandidaat van de wilde globalisering, van de oorlog tegen ons allen, en dit allemaal geleid door meneer (president François) Hollande”, aldus Le Pen, die zichzelf voorstelt als “de kandidate van het volk”.

“U bent het lievelingskindje van het systeem van de elite”, zo ging Le Pen verder. “De Fransen hebben uw ware gezicht gezien (...) de communicatiemachine van de (socialistische partij) PS heeft het heft opnieuw in handen genomen. De koude bankier die u altijd geweest bent, is herrezen”.

“Uw strategie is leugens vertellen”, zo repliceerde Macron, die het betoog van Le Pen aanhoorde met een sarcastische glimlach op het gezicht. “Ik ga u niet zeggen dat u de erfgename bent van een naam, van een politieke partij, van een systeem dat sinds lang teert op de woede van de Fransen. Ik ga u dat niet zeggen, want dat interesseert me niet. U draagt de geest van de nederlaag, terwijl ik de geest van de verovering wil dragen, die van Frankrijk dat triomfeert.”

Economie

Het eerste onderwerp dat aangesneden werd, was de economie. “Werkloosheid is al zo lang het probleem van Frankrijk”, zei Macron. “We moeten kleine bedrijven de kans geven om jobs te creëren. Ook belangrijk: alles moet eenvoudiger. En bedrijven moeten de kans krijgen om eens in de fout te gaan. Hen meteen bestraffen werkt averechts.”

Le Pen vond het grappig. “Vier jaar”, gebaarde ze. “Vier jaar lang bent u minister van Economie geweest onder president Hollande. Waarom hebt u er dan niets aan gedaan? U had uw handen toch vrij? Die vraag moeten we ons toch stellen. Uw beleid was dramatisch. U heeft het enige gedaan dat u kan: u richten tot de grote groepen. U laat de groten altijd de kleinen opeten.”

“Drie minuten lang bent u al aan het uitleggen wat u aan die werkloosheid gaat doen”, onderbrak een vastberaden Macron haar. “En zoals altijd heeft u niets gezegd. Dat doet u nooit. U stelt niets voor. De Fransen verdienen zoveel meer dan u. U zegt zoveel domme dingen, daar komt het land echt niet verder mee.”

Gevolgd door gefrons van Le Pen. “Waarom wil u de waarheid niet aanvaarden?” “Omdat u een document voorleest dat over iets anders gaat dan waar we over bezig zijn. Dit is gênant. U bent duidelijk niet voorbereid.” Een lichtjes aarzelende Le Pen. “Ik geef wel toe dat het niet mijn sterkste punt is”, klonk het, waarop ze ook haar tegenkandidaat niet geloofwaardig noemde.

Die gaf toe het al fout gehad te hebben. “Ik heb successen gekend en ik heb al gefaald. Maar één ding is zeker: ik wil vechten voor een betere economie.”

Whirlpool

Het bezoek aan Whirlpool, eerder deze week, kwam ook ter sprake. Terwijl Macron in de Kamer van Koophandel sprak met een vakbondsdelegatie, nam Marine Le Pen hem in snelheid in zijn thuisstad met een verrassingsbezoek aan de stakende arbeiders van de fabriek.

Le Pen heeft volgens Macron niet meer gedaan dan “wat selfies genomen met de medewerkers van het bedrijf.” Le Pen antwoordde scherp. “U moet niet zo denigrerend zijn tegenover de werknemers van Whirlpool, want ze weten wat hen doodt: de politiek waar jij voor staat, de politiek die niet tussenkomt in dit soort zaken.”

Nog zo’n moeilijk onderwerp: belastingen en de koopkracht. Een van de stokpaardjes van Macron is het versterken van de koopkracht van de Fransen door de woonbelasting op te heffen voor 80 procent van de Fransen. Een maatregel die niet voor het eerst weggelachen werd door Le Pen. Ook zijn plan om de vennootschapsbelasting te verlagen vond geen steun bij zijn tegenkandidate.

Le Pen wil dan weer geld halen bij bedrijven die buitenlanders aannemen. “Het geld van die bedrijven hoort bij de Fransen, dat is hun geld.”

“Ik lieg niet tegen de Fransen”, verweet Macron Le Pen, die er haar glimlach niet door verloor. “Ik beschouw hen als volwassenen. U doet niet anders dan liegen tegen hen.”

Op de vraag van Macron hoe Le Pen haar beleid van belastingverlagingen zou financieren als presidente van Frankrijk, antwoordde de eurosceptische leidster van het Front National dat een uitstap uit de EU -die ze vooropstelt- 9 miljard euro zou besparen.

Macron repliceerde dat de nettobijdrage van Frankrijk 6 miljard euro bedraagt. “Kijk naar de Brexit. Het Verenigd Koninkrijk zal 60 tot 100 miljard euro betalen van in het begin”, klinkt het.

Gezondheidszorg

Het gebrek aan medisch personeel, dat vaak in het buitenland gezocht wordt, is nog een probleem waar de Fransen mee zitten en dat beide presidentskandidaten willen oplossen. Maar ook daar elk op hun eigen manier, al ligt de nadruk duidelijk op een betere opleiding.

Pensioenen

Een gevoelig onderwerp: de leeftijd waarop de Fransen met pensioen kunnen. “Op 60 jaar als ze 40 jaar gewerkt hebben”, aldus Le Pen. Macron noemt dat niet betaalbaar. “De actieve bevolking moet het pensioen van de gepensioneerden betalen. Uw plan is mooi, maar u zegt niet hoe u dat gaat financieren. Ik stel voor om het systeem te behouden, maar er iets rechtvaardig van te maken. Iets waar iedereen wel bij vaart.”

Terreur

“Veiligheid tegen terrorisme is extreem belangrijk”, raakte Le Pen meteen het misschien wel meest gevoelige onderwerp van de avond aan. Frankrijk is immers al vaak het doelwit geweest van aanslagen. ”In uw discours is dat helemaal afwezig. U wilt er niets over zeggen. Er is geen enkel voorstel dat ervoor zorgt dat onze landgenoten hun fysieke veiligheid terugkrijgen. Als ik aan de macht kom, sluiten we onmiddellijk de landsgrenzen en verdrijven we dadelijk de vreemdelingen. Iedereen met een dubbele nationaliteit moet kiezen voor één nationaliteit. Ik weet dat u daartegen bent”, aldus Le Pen.

Macron ontkende manifest. “Ik heb wel een project. Maar geef me de kans om het uit te leggen en zeg het niet voor mij. Uw voorstel is een debat dat al gevoerd is. En dat niets oplost, maar laat voortgaan. Hun nationaliteit afnemen heeft geen impact op hen. We moeten verder gaan en concreter te werk gaan.”

“We hebben de grenscontroles opnieuw ingevoerd en hebben sinds november 2015 60.000 mensen opgepakt. Wat u voorstelt, is als olie op het vuur. De sleutel is om bedreigingen te identificeren en de terroristen aan de grens tegen te houden - dat kan door een intensere samenwerking met de EU-lidstaten -, zo kunnen we controleren wie potentieel gevaarlijk is en als ze de grens willen oversteken. Maar u stemde tegen.” Geen oplossing, vindt Le Pen. “Dat heeft geen zin. Dat leidt nergens toe.”

Ook het beter opvangen van jongeren, om te vermijden dat ze radicaliseren, is belangrijk voor Macron. “Ze mogen zich niet uitgesloten of een slachtoffer voelen”, zei hij. “Ik wil Frankrijk verdedigen”, zegt Le Pen. “U bent zelf naar Algerije geweest om daar te zeggen dat Frankrijk een misdaad heeft gepleegd tegen de mensheid. Wat moeten die jongeren daarvan denken? Denkt u niet dat u daar een belangrijke rol te spelen heeft?”

Alle sociale opvangnetten - sportclubs bijvoorbeeld - vindt Le Pen niet belangrijk. “Daar gebeurt ook radicalisering, en iedereen sluit de ogen. Radicalisering moeten we tegengaan in rechtbanken. We zijn te laks geweest, en de prijs daarvoor zijn we nu aan het betalen.” Ze toonde daarbij duidelijk dat dit haar stokpaardje is en kwam plots veel overtuigender over dan in het begin van het debat.

Europa

Nog een groot twistpunt tussen beiden: Europa. Het leverde andermaal een hevige discussie op. “We hebben een Europa nodig dat sneller is en beter werkt. Maar we hebben het wel nodig.” En Le Pen? Die vond van niet. Een Frexit staat hoog op haar agenda.

Nutteloze moderatoren

Of het debat de mensen veel wijzer gemaakt heeft? Volgens ons niet. Maar goede televisie was het zeker wel, alleen al door de talloze zinloze pogingen van de journalisten/moderatoren om een ander onderwerp aan te snijden. Hoe bits alles ook verliep en hoe groot de verschillen tussen de kandidaten ook zijn: in het negeren van de moderatoren vonden ze elkaar.

Niet eerste debat

Het was niet het eerste debat tussen de twee. Uit vorige confrontaties bleek al hoe ver hun stijlen van elkaar af liggen. Le Pen gaat voor de directe aanpak, verheft haar stem al eens en zegt waar het op staat in een volks taaltje, terwijl Macron een zachte en beleefde manier van spreken hanteert. Intellectueel ook.

Het debat van woensdagavond werd aanzien als erg bepalend voor de stembusgang van zondag. Volgens een peiling moet Macron zich al niet te veel zorgen maken. Maar dat zijn natuurlijk maar peilingen. Nietwaar, Hillary?