Als stikstofdecreet sneuvelt voor Grondwettelijk Hof dan heeft Gwendolyn Rutten plan B

Vlaams omgevingsminister Zuhal Demir (N-VA) was verontrust toen u viceminister-president werd. Ze vreesde dat u zich nog te veel zou roeren in het stikstofdossier dat in finale fase zat. Terecht?

“De dag na mijn eedaflegging hebben we al samengezeten. Zuhal had Limburgse vlaai bij. Wel, ik heb haar gezegd dat we vooral naar de inhoud zouden kijken.”

U hebt een reputatie opgebouwd met uw kritische standpunten over het stikstofdossier. De dag voor u aangeduid werd als minister, had u het nog over “zelfopgelegde pijnlijke en onhaalbare doelstellingen”.

“Dat was een reactie op een uitspraak van Frans Timmermans, de paus van de Europese klimaatmaatregelen en de natuurherstelwet. Hij had zelf de opening gemaakt over de deadline van 2030. Dat doen wij nu ook.”

Vooral de lijst van rode bedrijven kon volgens u niet door de beugel. De abdij van Averbode groeide uit tot een symbooldossier. Is Averbode nu gered?

“Averbode mag voortdoen ongeveer tot de huidige vergunning afloopt. Daarna kan de abdij kiezen tussen stoppen of zich aanpassen aan de nieuwe regels. Men laat vaak uitschijnen dat die rode bedrijven zelf fout zouden zijn, maar dat heeft gewoon met hun ligging te maken. Te dicht bij huidige of toekomstige natuur.”

Klopt het dat u in Averbode gidst?

“Nee. Maar ik heb een gidsenopleiding gevolgd voor het Hageland. Ik wist dus dat de stal spiksplinternieuw is, dat er veel geïnvesteerd is. Op het moment dat de stal openging – in 2015 – was ongeveer de hele lokale politiek aanwezig om de stal aan te prijzen. Ook de groene gedeputeerde. Niemand wist dat Averbode rood was. De abdij niet, de politici niet. Alleen de administratie. Tot ik op een zondag hoorde dat de regering een stikstofakkoord had afgesloten en dat Averbode dicht moest. Ik dacht: dat kan niet. Toen ben ik begonnen met alles uit te vlooien.”

Laten we eens teruggaan naar vorige week. U wordt minister en ineens is er een oplossing?

“Dat is te simpel. Er zijn verschillende factoren die meespelen. Ik denk aan het advies van de Raad van State. Aangezien het decreet via het parlement is ingediend, is het advies openbaar waardoor je ook een publiek debat voert. Transparantie is altijd een goed detergent. Zowel cd&v als N-VA hadden dat advies van de Raad van State ook gelezen en probeerden te landen.”

Was het niet eenvoudiger om vanaf nul te beginnen? Want dat advies was zo vernietigend.

“We hebben – zowel binnen de regering als binnen onze partij – eraan gedacht om alles van tafel te vegen. Zonder decreet hadden we zelfs ook een antwoord gegeven aan de Raad van State en waren we juridisch in orde. Maar dan moet elke boer en elk bedrijf een individuele beoordeling opstellen over de impact van stikstof op de natuur in zijn buurt. Dus hebben we met de regeringspartijen beslist om het te proberen. Als we er wel in slagen om een kader te maken dan zorgen we ervoor dat wie werkt, onderneemt of boert in dit land, vooruit kan.”

U gebruikt het woord “proberen”. De boeren zullen wel naar het Grondwettelijk Hof trekken. Dat stikstofdecreet is dus nog juridisch redelijk onzeker?

“Als het decreet goedgekeurd wordt in het parlement dan denk ik wel dat we ervan uit moeten gaan dat dit nog naar het Grondwettelijk Hof gaat. Zo gaat dat in een rechtsstaat. Daarom dat we meteen willen werken aan de lange termijn. Na 2030 willen we een andere aanpak voor de bescherming van natuur.”

Is dat plan voor de lange termijn uw idee? Want dat duikt pas sinds een week op.

“Ik heb een Europese achtergrond, ik keek naar wat er op ons afkomt vanuit Europa zoals de natuurherstelwet. De doelstellingen voor het in stand houden van de natuur zijn trouwens op 2050 gericht. Stel dat het Grondwettelijk Hof het decreet vernietigt, dan kan niemand zeggen dat we achterover hebben geleund.”

Dus als het Grondwettelijk Hof het stikstofdecreet vernietigt, dan gaat het plan in om naar de stikstoftuitstoot te kijken in plaats van naar de stikstofneerslag? Dit is jullie plan B?

“Ja. Dat staat ook zo in het decreet. De huidige regeling houdt gewoon op in 2030. Die nieuwe aanpak is ook niet iets wat de politiek snel even uitwerkt. Europa vraagt een wetenschappelijk onderbouwde aanpak. Je zal dus snel een methodiek op poten moeten zetten.”

Waarom is stikstof vooral in Vlaanderen en Nederland een probleem? In andere lidstaten hebben ze toch ook natuur die beschermd is door Europa.

“We hebben met elkaar gemeen dat we op een kleine oppervlakte wonen. De tweede reden is dat we geconfronteerd worden met rechtszaken. Ik heb veel respect voor natuurverenigingen, maar als men voor de rechtbank het evenwicht tussen economie en ecologie doorbreekt…. Dit gaat over natuurverenigingen die bossen kappen, braak laten liggen en er vervolgens heide van maken. Omdat de doelstelling is dat we heide moeten hebben. Maar heide is geen natuurlijk landschap, heide is een menselijk landschap, een cultureel landschap.”

Er stonden indertijd geen Amerikaanse eiken. En het hout van de dennenbomen was nodig om de mijngangen te stutten.

“Biodiversiteit is superbelangrijk. Maar die is niet statisch. Daarom hebben we in het decreet ingeschreven dat als we geconfronteerd worden met de verdere effecten van de klimaatopwarming, we daar rekening mee willen houden. Dat we dan tegen Europa kunnen zeggen: die specifieke doelstelling gaan we nooit halen.”

Zal Europa dat aanvaarden?

“Timmermans beseft zelf dat er een verschil is tussen de theorie vanuit het Berlaymontgebouw en de praktijk in de Nederlandse velden. De natuurbewegingen zijn overal aan het kijken of ze naar de rechtbanken kunnen trekken. Ook in het Ruhrgebied. Dus ben ik er bijna zeker van dat Europa open zal staan voor aanpassingen.”

Laten we het eens hebben over uw comeback. U neemt eerst boos via een Facebook-post afscheid van de nationale politiek omdat die te cynisch is en stapt er een paar weken later opnieuw in. Dat is toch geen goede reclame voor de politiek?

“Wel, ik heb op dat moment te eerlijk en te oprecht geschreven wat ik voelde.”

Wie heeft u eigenlijk gebeld voor die ministerpost?

“De eerste telefoon heb ik van Alexander De Croo gekregen. In die twee weken ervoor hadden we al gepraat hoor. Ik had gewoon boos in een hoekje kunnen blijven zitten, maar daar los je niets mee op.”

De Croo zei meteen: we willen dat u Somers opvolgt?

“Ik zal niet alle details van dat gesprek geven. De voorzitter was er ook bij en die gesprekken zijn respectvol verlopen. Maar ik begrijp wel dat mensen zich afvragen: allez, hoe kan dat nu? Maar vriend en vijand voegt er wel meteen bij: ze is de juiste persoon op de juiste plaats. Liever dat dan omgekeerd. Dat ze zouden denken: oké ze heeft zich niet bedacht, maar eigenlijk kan ze het ook niet. Dat zou ik erger vinden. Dus neem ik dat er wel bij.”

Wat zeggen ze in Aarschot?

“Dat het goed voor Aarschot is als hun burgemeester ook minister is. Mijn hart ligt in Aarschot en de mensen weten dat. Mijn vader is er tandarts, mijn man Jimmy heeft er zijn koffiebar.”

U had ook al bij de start van de Vlaamse regering minister kunnen worden als u dat had gewild. Waarom toen niet? Of wilde u wachten tot er federaal iets uit de bus viel?

“Nee. Die Vlaamse verkiezingen kwamen toen net na de lokale. Ik moest in Aarschot nog goed en wel beginnen. Ik ben er burgemeester geworden in februari 2019 nadat alle andere partijen een voorakkoord hadden gesloten tegen mij. En in september zou ik dan gezegd hebben dat ik weg was? Na die 8 jaar als partijvoorzitter wilde ik echt iets anders doen. Acht jaar aan dat ritme… Nee, ik wilde in Aarschot het project op de rails zetten waar we voor verkozen zijn en een beetje afstand nemen van het hectische Brusselse leven.”

Nu zit u er terug er in.

“Ik heb er niet om gevraagd. Maar de situatie is wat ze is. Er liggen nog heel wat belangrijke dossiers op tafel: stikstof, begroting. In mijn bevoegdheden zijn er grote uitdagingen als deradicalisering. Ik krijg als minister van Gelijke Kansen de kans om mijn ideeën over menopauze en perimenopauze uit te voeren. Dan maak je het verschil. Je kan dan zeggen: ik schuif mijn stoel naar achter, ik doe niet meer mee. Of je doet wel mee. Dat zal het politieke dier zijn dat in mij zit.”

Hoe is de relatie tussen u en premier De Croo?

“Professioneel. We werken goed samen. Bij ons is het zo: als het klikt, dan klikt het goed. Als het botst, dan botst het goed.”

U had net zo goed premier kunnen worden.

“Goh, dat blad is al lang omgedraaid. Dat zijn hypothetische situaties.”

Wat zal de kiezer onthouden van die hele saga?

“Ik hoop dat de kiezer onthoudt dat ik de juiste persoon op de juiste plaats ben. Ik durf ook op te komen voor waar ik voor sta. Zeker als vrouw moet je niet over je heen laten lopen.”

De peilingen geven jullie amper acht procent. Dat leidt tot ongerustheid. Hoe kijkt u daarnaar?

“Dat doet natuurlijk pijn. Soms zit je met de wind op kop en is het storm. Ook dat zijn momenten waarop je in de politiek moet zeggen: we gaan proberen om het tij te doen keren. Ik ben er in het diepst van mijn ziel van overtuigd dat Vlaanderen en België een liberale partij nodig hebben. Een partij die opkomt voor mensen die individueel vrij willen zijn. Die eigen keuzes willen maken, die verantwoordelijkheid opnemen, die niet betutteld willen worden.”

Zijn die vroegere liberale kiezers verhuisd naar N-VA?

“We kunnen met N-VA een deel van ons economisch programma realiseren. Maar N-VA is een nationalistische én een conservatieve partij. Ik ben een liberaal, ik ben maatschappelijk progressief. Als je een liberaal moet voorstellen, dan zit de portemonnee rechts en het hart links.”

Stevaert zei vroeger dat iedereen socialist is, liberalen zeggen dat iedereen liberaal is. Maar waarom dan die schamele acht procent?

“Daar zijn analyses over te maken, maar dat ga ik niet doen. Je moet om te beginnen je werk goed doen en je eigen verhaal vertellen. Wij zijn er voor mensen die werken en vooruit willen, maar tegelijkertijd ook het hart op de juiste plaats hebben en op een vooruitstrevende manier naar de samenleving kijken. Dat is een rare combinatie, want men duwt mensen graag in hokjes. Want ofwel ben je links ofwel rechts. Wij passen niet in die hokjes.”

U zit nu opnieuw in de cockpit van de partij. Dus in de G4?

“Die G’s, dat is allemaal het verleden. De idee dat een cockpit alles bepaalde en de rest er aan hing, daar moeten we vanaf. De idee is: we trekken allemaal aan hetzelfde zeel. Die kentering is ingezet.”