Centrumkandidaat Pieter Omtzigt zet de Nederlandse politiek op z'n kop. — © Reuters
DOORZICHT. Woensdag verkiezingen in Nederland: wie spelen de hoofdrollen in deze politieke thriller?
De Nederlanders tellen af naar een zinderende verkiezingsdag. In de hoofdrollen: een ‘klimaatpaus’ op links, een taaie justitieminister op rechts en een opstandige nieuwkomer netjes in het centrum. In de peilingen gaat het nek-aan-nek. Eén ding staat wel al vast: onze noorderburen trekken woensdag een streep onder het langste premierschap in de Nederlandse geschiedenis.
Al dertien jaar is de rechts-liberale VVD van Mark Rutte de grootste partij in de Nederlandse Tweede Kamer. Nu de premier de deur van het Torentje achter zich dichttrekt, ligt het politieke speelveld wijd open.
Tijdens de provinciale verkiezingen eerder dit jaar lieten de Nederlanders geen twijfel over wie hun nieuwe kampioen zou worden. Caroline Van der Plas stuurde schokgolven door Den Haag, toen haar BoerBurgerBeweging (BBB) vanuit het niets de grootste werd. Sindsdien krijgt Van der Plas veel media-aandacht, maar in kranteninterviews rijgt ze de uitschuivers aan elkaar. De Telegraaf bijvoorbeeld schotelde haar deze vraag voor: “U wilt maximaal 150.000 asielzoekers per jaar opvangen. Waar stuurt u nummer 150.001 dan naartoe?” Antwoord Van der Plas: “Weet ik veel. Misschien Duitsland.”
De BBB zakt in de peilingen als een pudding in elkaar. Wie neemt de scepter van ‘Sweet Caroline’ over?
Dilan Yesilgöz (VVD): de politieke erfgenaam van Rutte
Justitieminister en coming lady Dilan Yesilgöz profileert zich “rechtser dan Rutte”. — © Gert Jochems
Kan de VVD nog scoren zonder Mark Rutte? Justitieminister en coming lady Dilan Yesilgöz mag dat straks bewijzen. Even leek het erop dat ze vooral de politieke scherven van de premier mocht opkuisen. Maar kijk: de VVD staat in de peilingen op een verlies van ‘slechts’ acht zetels en kan nog de grootste partij blijven.
LEES OOK. Dilan Yesilgöz, de Nederlandse Zuhal Demir die brandt van ambitie
“Dilan is een pitbull met empathie. We hebben dus veel met elkaar gemeen”, zei Zuhal Demir (N-VA) ooit over haar Nederlandse vriendin. Yesilgöz profileert zich “rechtser dan Rutte”, met uitgesproken meningen over veiligheid, hoofddoeken en asielzoekers. Tijdens de campagne houdt ze zich wel keurig aan de debatfiches.
Bij de VVD putten ze hoop uit de Griekse en Spaanse verkiezingen eerder deze zomer. Centrumrechts kon telkens zegevieren, ondanks kwakkelende peilingen eerder. Ook veel Nederlanders zien de VVD als een veilige optie.
Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract): de populaire lastpost in het centrum
Pieter Omtzigt wil het anders doen, met een nieuwe centrumpartij. — © REUTERS
De grote concurrent van Yesilgöz komt uit het centrum. Ooit was hij de luis in de pels van de christendemocratische CDA, nu komt Pieter Omtzigt met een eigen politieke partij: Nieuw Sociaal Contract. Bovenaan zijn wenslijstje: een ander kiesstelsel, een grondwettelijk hof – dat heeft Nederland nog niet – en “bestaanszekerheid” voor iedereen.
Omtzigt maakte naam in januari 2021, toen hij mee het kabinet-Rutte III omverduwde in een schandaal rond kinderopvangtoeslagen. Belangrijk detail: het CDA zat op dat moment zelf in de meerderheid. Tijdens de daaropvolgende regeringsonderhandelingen lekte een vertrouwelijk document in de pers uit met daarop het zinnetje “Omtzigt functie elders”. Lees: Rutte en co. zagen de lastpost liever uit het parlement verdwijnen.
Woensdag wacht de schrandere dossiervreter zoete wraak: zijn oude CDA tuimelt in de peilingen naar zes zetels (-9). Ook kiezers van de BBB beantwoorden massaal de lokroep van Omtzigt. Niemand kan of durft de man direct aanvallen: zeker de regeringspartijen niet, die gewrongen zitten met het “functie elders”-relletje. In de Nederlandse televisiestudio’s staat het zelfs chic voor politici om te zeggen: “Ik ben het eens met Pieter Omtzigt.”
Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks): de nieuwe hoop van de linkerzijde
’Klimaatpaus’ Frans Timmermans moet links in Nederland opnieuw een smoel geven. — © Reuters
Links in Nederland ligt de jongste jaren wat in de lappenmand. De sociaaldemocraten van de PvdA werden zes jaar geleden gedecimeerd, na een eenmalig regeringsavontuur met Rutte. De Nederlandse groenen zochten dan weer de linkse buitenbaan op vanuit de oppositie. GroenLinks zit ook wat verveeld met de oorlog in Israël. Een kandidaat-Kamerlid stapte op na de aanslagen van Hamas, omdat ze “context miste in het debat”.
Beide partijen scharen zich nu achter de brede schouders van ‘klimaatpaus’ Frans Timmermans. De groene Eurocommissaris “die in een rijtjeshuis woont”, moet links in Nederland opnieuw een smoel geven. In de peilingen houden Omtzigt en Yesilgöz het linkse kartel wat op afstand. De boodschap van Timmermans in de laatste rechte lijn naar de stembusgang luidt: “Pas op, er is een centrumrechts kabinet in de maak.”
Geert Wilders (PVV): de rechtse relschopper die zijn toon plots matigt
Geert Wilders is uitgekeken op de oppositiebanken. — © AP
Links of rechts, systeem of vernieuwing: dat lijkt de inzet van de Nederlandse verkiezingen. Maar de uiteindelijke winnaar wacht hoe dan ook een lastige regeringsformatie. De huidige meerderheid staat in de peilingen ver van de vereiste 76 zetels in de Tweede Kamer.
Niemand staat alvast te springen om in zee te gaan met de rechts-populistische PVV van Geert Wilders, die winst boekt in de peilingen. De gehaaide islamcriticus matigt opvallend zijn toon: hij is na decennia in het parlement uitgekeken op de oppositiebanken. Wilders lonkt, net als Van der Plas, naar een deal met Omtzigt. Die laatste geeft de voorkeur aan “een zaken-minderheidskabinet in het midden-centrum”. Wordt vervolgd.
