Wat is sepsis, de "sluipmoordenaar" die elk jaar duizenden levens eist in België?

Sepsis begint met een ernstige infectie. Dat kan een infectie zijn met een bacterie, een virus of een parasiet. Je immuunsysteem merkt de indringer op en reageert. Dat gaat vaak gepaard met pijn en koorts, maar op zich is dat geen probleem. Het is een normale reactie van je lichaam.

"Meestal stoppen die reacties vanzelf en remmen ze zichzelf op een bepaald moment af", zegt infectioloog Erika Vlieghe (UZ Antwerpen). "Bij sepsis gebeurt dat niet. De rem is helemaal weg, waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat. De patiënt is niet alleen ziek door de infectie, maar wordt nog veel zieker door een reactie van het immuunsysteem die uit de hand loopt." Kortom, bij sepsis slaat het immuunsysteem op hol. 

De aandoening kan leiden tot het uitvallen of minder goed functioneren van organen. In het ergste geval overlijdt de patiënt. "Sepsis is een killer", zegt ook Erika Vlieghe. "De mortaliteit voor sepsis is veel hoger dan voor veel andere gezondheidsproblemen. Je hebt tegenwoordig minder kans om sepsis te overleven dan een hartinfarct."

Naar schatting vijftien tot twintig procent van de sepsispatiënten overlijdt. Oudere patiënten en patiënten met een verzwakt immuunsysteem hebben een hogere kans om te overlijden dan jonge, gezonde mensen. Ook prematuurtjes zijn een risicogroep. Maar liefst een vijfde van alle te vroeg geboren baby's ontwikkelt sepsis tijdens het verblijf in het ziekenhuis. Tien procent overleeft dat niet.

Hoe langer je wacht, hoe groter de kans op een fatale afloop. Elk uur telt, zeker wanneer "septische shock" optreedt, de meest fatale vorm van sepsis.

Toch wachten patiënten vaak te lang voor ze naar de dokter gaan. "Mensen zijn soms bang om de huisarts lastig te vallen", zegt Erika Vlieghe. "Ze nemen een Dafalgan en kruipen weer in bed. Daardoor gebeurt het soms dat iemand 's ochtends niet meer wakker wordt. Sommige infecties kunnen heel ernstig verlopen, ook bij jonge, gezonde mensen."

Het exacte aantal sepsisdoden is een blinde vlek, maar toch is het mogelijk om een ruwe schatting te maken, zegt Jan De Waele, intensivist in het UZ Gent. "Op basis van gegevens gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift The Lancet in 2020 kunnen we ervan uitgaan dat op jaarbasis in België ongeveer 41.000 patiënten sepsis doormaken, onder wie er 7.600 overlijden."

Ter vergelijking: in 2020 overleden 499 mensen door verkeersongevallen, 15 keer minder dan het aantal overlijdens door sepsis. Het aantal sepsisdoden was dat jaar wel lager dan het aantal overlijdens door kanker (27.209).

Sepsis lijkt in België daarmee vaker voor te komen dan in andere West-Europese landen. "Als je die cijfers naast mekaar legt, dan stel je vast dat de cijfers voor sepsis in ons land hoger liggen dan het West-Europese gemiddelde", zegt De Waele. "Dat geldt zowel voor het voorkomen van sepsis als voor het aantal overlijdens door sepsis."

Hoeveel Belgen jaarlijks overlijden door sepsis is echter niet exact bekend. Dat komt omdat de overheid hierover geen cijfers verzamelt. Ook in ziekenhuizen wordt sepsis niet goed geregistreerd. Er zijn wel cijfers over bloedstroominfecties in ziekenhuizen, maar dat is niet helemaal hetzelfde.

"Het is helaas koffiedik kijken als het gaat over sepsiscijfers", zegt De Waele. "Er is bij mijn weten geen registratie of iets dat daarvoor kan doorgaan." Landen als Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden hebben een "sepsisregister". Experts zeggen in "Pano" dat ook België zo'n register kan gebruiken. Het kan helpen om sepsis gerichter aan te pakken.  

Ook mensen die het overleven, houden er vaak zware gevolgen aan over. Ze verliezen soms lichaamsdelen of organen, omdat die tijdens de sepsis te weinig zuurstof kregen. Dan is amputatie soms onvermijdelijk.

"Het gaat vaak om uiteinden van het lichaam", zegt Erika Vlieghe. "Mensen verliezen hun handen of voeten, hun neus of hun oren. Dat heeft natuurlijk een enorme impact op de levenskwaliteit." Audrey (15) verloor zo haar beide benen en armen door sepsis, kort na haar eerste verjaardag, vertelt ze in een "Pano"-reportage die vanavond wordt uitgezonden.

Ook patiënten die geen armen of benen verliezen, moeten vaak langdurig herstellen. "Sommige mensen worden nooit meer helemaal de oude en ontwikkelen een depressie", zegt Erika Vlieghe. "Ze liggen maanden in het ziekenhuis en soms zijn complexe operaties nodig. Er zijn ook patiënten die blijvend werkongeschikt zijn." Ook voor dat langdurig hersteltraject is meer begrip nodig, zegt Vlieghe. 

Het helpt natuurlijk niet dat sepsis weinig bekend is bij het grote publiek. De meeste mensen weten wat een hartinfarct of een beroerte is, maar van sepsis hebben ze nooit gehoord. "Mensen vragen mij soms waarom ik geen benen heb", zegt Ilse Malfait. "Ze kijken mij aan met grote ogen als ik vertel dat het komt door sepsis. Of ze vragen of sepsis iets te maken heeft met scepsis. Op dat vlak is er nog veel marge voor verbetering."

In het Verenigd Koninkrijk werd daarom een grote campagne georganiseerd. Er werden grote affiches in bushokjes geplaatst met een eenvoudige slogan: "Just ask yourself, could it be sepsis?"

"Er zijn voorbeelden uit het buitenland die tonen dat voorlichtingscampagnes werken", zegt Jan De Waele. "Ze kunnen mensen bewust maken van het probleem enerzijds en ook leren hoe ze alarmsignalen kunnen herkennen. Zo'n campagne kan ook in België nuttig zijn. Het brede publiek moet beter geïnformeerd worden over sepsis."

Experts pleiten in "Pano" voor meer bewustwording, maar ze waarschuwen ook voor nodeloze bezorgdheid. Dat werkt de overconsumptie van antibiotica in de hand. 

"Het is een moeilijke evenwichtsoefening", zegt Erika Vlieghe. "Enerzijds moeten we aan mensen duidelijk maken dat ze naar de huisarts gaan als ze zich zorgen maken, of als het echt niet meer gaat. Anderzijds willen we niet dat mensen om de haverklap naar de huisarts of naar spoed gaan met banale, ongevaarlijke infecties."