Onze digitale voetafdruk is een goudmijn voor bedrijven: welke sporen laten we elke dag achter op het internet?

Als je een website bezoekt, krijg je een melding om bepaalde "cookies" te accepteren. Dat zijn kleine bestanden die worden bijgehouden op apparaten die verbonden zijn met het internet - zoals je laptop, tablet of smartphone - om je surfgedrag te volgen.

Om te beginnen is er een onderscheid tussen functionele cookies en tracerende cookies. Wanneer je een website voor het eerst bezoekt, moet je aanduiden voor welke cookies je al dan niet toestemming geeft. "Met de functionele cookies is eigenlijk niets aan de hand. Die zijn nodig om de website in kwestie naar behoren te laten werken", legt Dobbelaere-Welvaert uit. "Zo helpen die cookies bijvoorbeeld om te onthouden wat je in je winkelmandje van een webshop hebt gelegd."

Functionele cookies houden geen persoonlijke gegevens van jou bij. "Het is niet handig om "nee" te zeggen tegen functionele cookies, want dan zal de website niet goed werken. Dan kan je bijvoorbeeld niet inloggen of moet je telkens weer de taal instellen", vult Ine Van Zeeland aan. Zij is onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). "Weet je wat wel frappant is? Als je "nee" zegt tegen cookies moet er toch een cookie op je apparaat worden opgeslagen om te onthouden dat je geen cookies wilt." (lacht)

Je moet wel opletten met de tracerende cookies. "Ze volgen je niet alleen op de website waar je op zit, maar verzamelen vaak gegevens van allerlei andere websites die je bezoekt. Bedrijven gebruiken die data dan bijvoorbeeld om advertenties op jouw maat te tonen. Als je hebt zitten zoeken naar de ideale citytrip, wees maar zeker dat je vrij snel op andere websites reclame zal zien opduiken over vakantiebestemmingen en vliegreizen."

Wanneer je een website bezoekt, krijg je in principe de keuze over welke cookies je al dan niet aanvaardt. "Cookies die je persoonlijke gegevens opslaan, die tracerende cookies, moet je niet accepteren. Daar moeten websites eerst toestemming voor vragen. Je kan dat helemaal uitzoeken, maar ik zou aanraden om gewoon meteen voor "nee" te kiezen", legt Van Zeeland uit.

Je kan de cookies die op je toestellen worden bijgehouden ook zelf weer verwijderen. Maar heeft dat wel zin? "Voor sommige cookies heeft dat nog zin, maar meestal is het al te laat en zijn je gegevens tegen die tijd al doorgestuurd naar de bedrijven. Het is niet slecht om af en toe je cookies te verwijderen, maar nog beter is vooraf goed na te denken welke je aanvaardt", vindt Dobbelaere-Welvaert.

Online advertenties kom je overal tegen: op de websites die je bezoekt of tijdens het scrollen op Instagram, Facebook of X. De data die - onder andere door cookies - worden verzameld en doorgestuurd, zullen bedrijven gebruiken om je te verleiden op basis van je eigen interesses.

Maar gerichte reclameboodschappen hoeven niet per se een probleem te zijn. "Reclame krijg je vaak sowieso, dus dan vinden sommige mensen het aangenamer als het hen ook nog kan interesseren. Ze krijgen bijvoorbeeld liever geen reclame voor luiers wanneer ze geen kinderen hebben", zegt Dobbelaere-Welvaert.

Begin deze maand stelde Facebook zijn abonnementsformule voor. Wie het sociale mediaplatform gratis wil blijven gebruiken, kan dat, maar die zal allerlei uiteenlopende reclame te zien blijven krijgen. "Mensen denken soms dat je geen reclame meer zult krijgen als je wel betaalt, maar dat is niet zo. Het zullen enkel meer gerichte advertenties worden die meer zijn toegespitst op jouw interesses."

Los van gegevens om advertenties meer op maat van gebruikers te maken, verzamelen sociale mediaplatformen onze gegevens ook voor andere doeleinden. Het begint al bij de gegevens die we invoeren wanneer we een account aanmaken. "Ons geslacht, hobby's, politieke voorkeur, ... Je moet er vanuit gaan dat alle data die we geven voor altijd ergens zal worden bijgehouden en verwerkt", legt Dobbelaere-Welvaert uit.

"Dat betekent niet dat iedereen op individueel vlak per se interessant is, maar de combinatie van al die data en verschillende mensen is wel heel interessant", verklaart Dobbelaere-Welvaert. "Meta (het moederbedrijf achter Facebook, Instagram en Whatsapp red.) verkoopt onze gegevens bijvoorbeeld door aan andere bedrijven. Al gaan ze dat zelf niet toegeven. Ze noemen het liever "delen met partners". Afhankelijk van de berekening is een profiel tussen de 10 en 30 euro waard," zegt de privacy-expert.

Gegevens worden dus verkocht, maar de foto's die je op Facebook of Instagram zet niet. "In de voorwaarden vraagt Meta toestemming om je foto's te mogen exploiteren, maar dat moeten ze enkel doen om ze te mogen tonen op hun eigen platform. Anders plegen ze een inbreuk op het auteursrecht, want die foto's zijn van jou. Dat Facebook je foto's of afbeeldingen mag gebruiken om er zomaar mee te doen wat ze willen, is een fabeltje", aldus Dobbelaere-Welvaert.

Volgens Van Zeeland kunnen de bedrijven achter de sociale mediakanalen makkelijk interessante patronen vinden in ons gedrag door de gegevens die we hen zelf bezorgen. "Ze kunnen je locatie zien of het tijdstip waarop je inlogt. Als je bijvoorbeeld iedere dag de trein naar het werk neemt en rond hetzelfde tijdstip inlogt op Instagram, dan hebben ze dat gezien", vertelt ze.

"Het vervelende is dat die gegevens niet alleen worden gebruikt voor advertenties van producten, maar ook voor verkiezingen. Politieke partijen behoren tot de grootste adverteerders op sociale media. Het heeft dus ook een invloed op onze democratie. Facebook heeft ook wel eens onderzocht of ze het humeur van mensen kunnen beïnvloeden."

Ook buiten de sociale netwerksites om wordt ons surfgedrag de hele tijd in de gaten gehouden via cookies en andere trackers. Omdat een heleboel bedrijven al die gegevens met elkaar uitwisselen, krijgen heel wat spelers verontrustend complete profielen van mensen in handen, vindt Van Zeeland.

"Online adverteren is een heel groot eco-systeem van allerlei partijen die samenwerken. Dat hele systeem vind ik nog verontrustender dan wat de individuele platformen op zich doen. Meta heeft terecht een kwalijke reputatie, maar ook daarbuiten gebeuren er dingen waar we ons vragen bij moeten stellen."

Streamingdiensten volgen met argusogen welke liedjes we graag horen of films en series die we graag bingewatchen. "Denk maar aan Spotify of Netflix die op basis van je luister- of kijkgedrag nieuwe suggesties op maat doen. Ze hebben er alle baat bij om hun klanten zo lang mogelijk tevreden te houden. Bij YouTube is dat ook zo: hoe langer wij naar filmpjes kijken, hoe meer inkomsten zij krijgen van adverteerders. Het basisidee van die suggesties heeft webwinkel Amazon tientallen jaren geleden bedacht en dat wordt vandaag nog steeds gebruikt door heel wat bedrijven."

Als je iets opzoekt op het internet, onthoudt je computer of smartphone dat. Zowel met behulp van cookies als door een lijstje bij te houden van welke websites je bezoekt.

Daarom vult jouw zoekterm in een zoekmachine zichzelf bijvoorbeeld ook automatisch aan wanneer je iets voor de tweede keer wilt opzoeken. Om dat te vermijden, kan je in de meeste browsers zoals Google Chrome, Microsoft Edge of Safari een privémodus of incognito-venster gebruiken. Dat zorgt ervoor dat je computer niet alles onthoudt, maar die oplossing is verre van waterdicht.

"Incognito surfen, zorgt er enkel voor dat je mama niet weet dat je naar porno surft", zegt Dobbelaere-Welvaert bij wijze van boutade. "Verder heeft het vrij weinig zin, want providers en andere instanties kunnen nog steeds je gegevens zien. Ze zijn trouwens ook wettelijk verplicht om die voor een bepaalde tijd bij te houden. Als je echt anoniem wilt surfen gebruik je beter een VPN-app of -software."

Van Zeeland sluit zich daarbij aan, al ziet ze wel nog een paar andere voordelen van incognito surfen. "Dat is wel nuttig als je bijvoorbeeld naar vluchten zoekt en je niet wilt dat websites de prijzen naar boven aanpassen, omdat ze zien dat je al verschillende keren op een bepaalde bestemming hebt gezocht. Ook een cookie blocker zoals Electronic Frontier Foundation of Privacy Badger installeren kan daarbij helpen."